کپورماهی کور ایران

کپورماهی کور ایران (نام علمی: Iranocypris typhlops) یکی از ماهی‌های بومی منحصربه‌فرد ایران است که به خانواده کپورماهیان از راسته کپورماهی‌سانان تعلق دارد. این ماهی همان‌طور که از نامش برمی‌آید فاقد چشم بوده و همراه گونه کور دیگری از رفتگرماهیان در غار لون زندگی می‌کند.

کپورماهی کور ایران
وضعیت حفاظت
آسیب‌پذیر (IUCN 3.1)
رده‌بندی علمی
فرمانرو:	جانوران
شاخه:	طنابداران
رده:	پرتوبالگان
راسته:	کپورماهی‌سانان
تیره:	کپورماهیان
زیرخانواده:	Labeoninae
سرده:	Garra
گونه:	G. typhlops
نام دوبخشی
Garra typhlops (Bruun & E. W. Kaiser, 1944)
مترادف
Iranocypris typhlops Bruun & Kaiser, 1944

کپورماهی کور ایرانی یکی از گونه‌های کمیاب و بومی ایران و فقط لرستان است که در دنیا گونه‌ای است منحصربه‌فرد که در غاری واقع در استان لرستان زندگی می‌کند و اولین "غارماهی" حقیقی جهان است و اولین بار ژئولوژیست دانمارکی در سال ۱۹۳۷ ضمن مسافرتی که به ایران داشت کشف و مطالعاتی بر روی این گونه انجام داد.

این محقق دانمارکی هفت نمونه از این ماهی را در شش مهرماه سال ۱۹۳۷ در آن محل گردآوری کرد تا به مطالعاتی دربارهٔ آن بپردازد و امروز نمونه‌هایی از این گونه در موزه جانورشناسی کپنهاگ در دسترس علاقه‌مندان است که این امر به نوبه خود جالب و البته جای تامل دارد.

این ماهی فاقد قدرت بینایی بوده و کاملاً کور است و در حال حاضر هیچگونه آثاری از چشم خارجی در آن‌ها مشاهده نمی‌شود.

این ماهی با نام فارسی "ماهی کور غار" از خانواده کپور ماهیان است که حوضه پراکندگی آن "فقط" در استان لرستان و در محل یک غار است.

این ماهی دارای بدنی فشرده و سری تخت است. دو جفت سبیل در گوشه‌های دهان دارد. هیچ آثاری از چشم در آن دیده نمی‌شود و به همین دلیل فاقد قدرت بینایی است و تنها از طریق سبیل‌های حسی اطراف دهان و خط جانبی موجود بر دو طرف شکم قادر به درک حسی پیرامون خود است.

بدن این ماهی برهنه و فاقد فلس است به جز اینکه ردیفی از فلس‌های کوچک در قاعده باله‌های پشتی و در برخی نمونه‌ها تعداد اندکی فلس بر روی پهلوها دارند.

ماهی کور دارای دندان‌های بزرگ و مخروطی است. ماهی کور غارزی در کل فاقد رنگ است و تنها در برخی نمونه‌ها آثار مایل به صورتی یا قرمز کم‌رنگ مشاهده می‌شود.

کم‌رنگی با بی‌رنگی این ماهی به قدری است که رگ‌های خونی از زیر پوست دیده می‌شود. نمونه‌های موجود در محلول‌های نگهدارنده مانند الکل و فرمالین که در موزه نگهداری می‌شود به سفید مایل به زرد تغییر رنگ می‌دهند. حداکثر اندازه در نمونه‌های بدست آمده تا ۵۵ میلی‌متر گزارش شده‌است. گونهٔ ماهی کور ایرانی تاکنون تنها از غار ماهی کور در تنگ هفت لرستان در ایران یافت شده‌است.

زیستگاه این ماهی در آب‌های زیرزمینی است. در غار ماهی کور به دلیل اینکه دهانهٔ این غار به سطح آب‌های زیرزمینی اتصال دارد، این امکان را به وجود آورده که ماهی کور در طول شب‌ها به نزدیکی سطح آب در دهانهٔ غار می‌آید.

این ماهی تنها روزهای گرم سال در نزدیکی آب‌های سطحی زمین دیده می‌شود. دمای آب محل زندگی این ماهی از ۵ تا ۲۸ درجه سانتیگراد متغیر است.

غیر از جلبک‌هایی که در کناره صخره‌های آبی در سطح زمین می‌روید، وجود هیچ‌گونه گیاهی در نهرهای زیرزمینی تأیید نشده‌است. اینکه ماهی کور از چه تغذیه می‌کند تاکنون به‌طور دقیق شناخته نشده‌است ولی احتمال این می‌رود از نوعی آرتیما تغذیه کند که در آب‌های زیرزمینی یافت می‌شود.

عمر این ماهی در طبیعت مشخص نیست ولی در محیط اکواریوم حدود ۱۸ تا ۲۴ ماه عمر می‌کند. همچنین تولید مثل این ماهی نیز ناشناخته باقی‌مانده است.

ماهی کور ارزش خوراکی و صنعتی برای انسان ندارد. این ماهی به دلایل گوناگونی از سال ۱۹۹۰ در لیست قرمز قرار گرفته‌است و در حال حاضر یکی از حیوانات در معرض خطر شناخته شده و از نظر اتحادیه جهانی حفاظت از گونه‌های جانوری حتی بیشتر از یوزپلنگ ایرانی در معرض خطر و نیاز به حفاظت‌های شدید قرار دارد.

این در حالی است که این روزها استقرار کارگاه راهسازی راه دسترسی به سد بختیاری در ۵۰۰ متری این اثر طبیعی ملی بدون رعایت حریم این اثر طبیعی به یکی از دغدغه‌های مسئولان محیط زیست تبدیل شده‌است.

در سال ۱۳۸۸ مستند ۲۵ دقیقه ایی تلویزیونی با نام "ماهی کور" توسط احسان فروزان‌فر کارشناس اداره حفاظت محیط زیست استان لرستان تهیه و به نمایش درآمده که در نوع خود قابل توجه است، چرا که با ورود غواصان و تصویربرداری تا عمق ۲۸ متری این غار نمونه‌هایی از این ماهیان زیبا و منحصربه‌فرد را در زیست بوم واقعی آنان به نمایش درآورده است.

به گزارش روابط عمومی انجمن علمی ماهیان زینتی ایران(IOFS)، در فروردین 1395 سومین گونه ماهی کور غارزی ایران توسط دو تن از ماهی شناسان ایرانی در غار ماهی کور لرستان، ثبت و گزارش گردید. وجود گونه سوم در این زیستگاه در سال‌های اخیر مورد اختلاف نظر بین ماهی شناسان داخلی و خارجی بود، تا اینکه در سال ۲۰۱۶(۱۳۹۵ شمسی) گونه سوم توسط دو محقق ماهی‌شناس ایرانی (دکتر سیدحامد موسوی ثابت عضو هیأت علمی دانشگاه گیلان و دکتر سهیل ایگدری عضو هیأت علمی دانشگاه تهران) پس از یک سال و نیم کار تحقیقاتی مشترک، کشف و ثبت جهانی شد و به افتخار لرستان(زیستگاه اصلی آن) به نام Garra lorestanensis (لرستاننسیس: به معنای اهل لرستان) نامگذاری شد.