سون تزو

سون تزو در سده ۶ (پیش از میلاد) در ایالت وو در کشور چین یک ارتش دار بود. وی همدوره با اندیشمند چینی کنفوسیوس بود. او از یک خاندان نجیب‌زاده بی‌زمین بود که در دگرگونی‌های تاریخی چین جایگاه خود را از دست داده‌بودند. سون تزو برعکس بسیاری از هم‌رسته‌های خود که به آموختن دانش می‌پرداختند، رو به مزدوری و جنگ آورد. او به خدمت هلو که سرگرم جنگ با ایالت چو بود درآمد. او که همیشه در آرزوی آشتی و زندگی‌ای آرام بود با پایان پیروزی بر چو به ناگاه ناپدید شد.

کتاب او که در چینی Sunzi bingfa (سونزی بینگفا) خوانده‌می‌شود و معنای شیوه‌های جنگی یا روش‌های به‌کارگیری نیروها را می‌دهد نخستین بار در ۱۷۲۲ به فرانسوی برگردان‌شد و این نخستین باری بود که این کتاب به زبانی اروپایی برگردان می‌شد. نام این کتاب در فرانسوی Art Militaire des Chinois گذارده‌شد و این نام در گزینش نام انگلیسی کتاب درآینده-The Art of War- اثر گذارد. این کتاب یکی از خواستنی‌ترین مجموعه‌های جنگی در تاریخ بوده‌است. در نزد چینیان باستان این کتاب شیفته‌کننده و یکی از مهم‌ترین‌های کتاب‌ها در ادبیات چینی‌است. گفته می‌شود که مائو تسه‌دونگ و ژوزف استالین هردو در هنگام جنگ این کتاب را می‌خوانده‌اند.

این کتاب بعد از انقلاب از زبان فرانسه توسط دکتر حسن حبیبی به فارسی ترجمه و توسط انتشارات قلم منتشر شده‌است.

این کتاب با نام هنر جنگ سون تزو با ترجمه ابوذر مرادی نیز به فارسی منتشر شده‌است.

از نظر سون تزو، به عنوان اسطوره استراتژی پردازان، ایجاد عدم تقارن در جنگ کلید پیروزی خواهد بود. در واقع از نظر وی ایجاد یا کشف عدم تقارن‌ها و عدم تشابه‌ها بین طرفین درگیری در نهایت منجر به پیروزی خواهد شد فقط مهم است چه کسی سریع‌تر به این عدم تشابهات پی برده یا چه کسی سریع‌تر از این عدم تشابهات بهترین بهره‌برداری را در صحنه نبرد یا دیپلماسی ببرد.

هنر جنگ را می‌توان به عنوان نمونهٔ بسیار خوبی از آموزه‌های جنگ نامتقارن یا حداقل تعریف مشخص و واضح از «جنگ نامتقارن» در دوران کهن تلقی نمود. اولین نکته‌ای که سان تزو روشن می‌کند این است که نامتقارن‌ها را می‌توان در ابعاد و حوزه‌های مختلفی یافت یا خلق نمود. (ح. اژدر، ۱۳۸۷، تهران)

سان تزو، موارد اعمال فشار مختلف و بالقوه‌ای را در درگیری نشان می‌دهد که با آن می‌توان در سطوح مختلف تاکتیکی، سیاسی و استراتژیکی جنگ تأثیر گذاشت؛ وی همچنین به مکانیسم و دینامیک‌های فیزیکی، مکانی، روحی و شناختی جنگ اشاره کرده و تأکید می‌کند که با تسلط بر عوامل فوق ذکر می‌توان به وضعیت و شرایط نامتقارن دست یافت و در نهایت بر نتیجهٔ یک درگیری تأثیر شگرفی نهاد.

از نظر سان تزو، جنگ یک رقابت چند سطحی و چند بعدی است که عملیات نظامی و جنگ واقعی فقط یک بخش مهم از آن است، ولی همچنان تنها بخش آن نیست و جنگ را وسیع‌تر از میدان کارزار می‌دانست. (اژدر، حسین، جنگ نامتقارن میراثی از گذشته برای پس فردا، ۱۳۹۲، تهران)

سون تزو برای حکومت‌داری و ابعاد مختلفی که جنگ در آن رخ می‌دهد چشمان تیزبینی دارد.

وی معتقد است که در حین درگیری ابعاد سیاسی، دیپلماسی، اقتصادی و روحی حذف نخواهند شد و در واقع او در خصوص توجه انحصاری به یک روی سکه در جنگ که همان بعد خاص نظامی است هشدار می‌دهد.

در نتیجه او به تعهدات، زیرساخت‌های ملی، رهبری سیاسی، اقتصادی و نظامی می‌پردازد و به انسجام پیوندها درعین‌حال یگانی رهبری جنگ، اعتماد بین رهبران نظامی و نیروهایشان و نیز روحیهٔ نیروهای نظامی می‌پردازد.

کلیهٔ موارد فوق را می‌توان از طریق اقدامات فیزیکی، تهدید، اطلاعات گمراه‌کننده، کمبود اطلاعات و روش‌هایی از این قبیل تحت تأثیر قرارداد. (حسین اژدر، درس‌هایی از هنر جنگ سان تزو، ۱۳۸۴، تهران، باشگاه اندیشه)

یکی از معروف‌ترین داستان‌هایی که دربارهٔ سون تزو گفته می‌شود مربوط به پیش از استخدام او در ارتش است. در این داستان آمده که پادشاه هِلو، پادشاه وقت وو، برای آزمایش سان تزو از او خواست به ۳۶۰ نفر از حرم سرایش آموزش نظامی بدهد. سان تزو این زنان را به دو دسته تقسیم کرد و دو زن مورد علاقهٔ پادشاه را به عنوان فرمانده هریک از گروه‌ها تعیین کرد.

ابتدا او به زنان دستور داد به راست بچرخند اما آنان خندیدند. سون تزو گفت که فرمانده مسئول این است که سربازان دستور را درست متوجه نشده‌اند. او دستور را تکرار کرد و زنان دوباره خندیدند. در این زمان سان تزو علی‌رغم میل باطنی پادشاه دستور اعدام دو زن مورد علاقهٔ پادشاه که به عنوان فرمانده انتخاب شده بودند را صادر کرد و توضیح داد زمانی که سربازان دستور فرمانده را فهمیده‌اند اما از آن اطاعت نمی‌کنند مسئولیت آن با خودشان است. وقتی این زنان کشته شدند، دو زن دیگر به فرماندهی گذاشته شدند؛ اما این بار زنان به خوبی از دستورات پیروی کردند و پادشاه چنان تحت تأثیر قرار گرفت که وی سون تزو را فرمانده کل ارتش قرار داد.

سریال بینگ شنگ که در سال ۲۰۰۸ در چین ساخته شد، داستان زندگی سون تزو را روایت می‌کند. این سریال ۴۰ قسمت دارد و درونمایه آن جنگاوری و قدرت رهبری سون تزو است.

ر.ک.:مقدمه ای بر هنر جنگ اثر سان تزو،حسین اژدر/پارسا،تهران،۱۳۸۶،باشگاه اندیشه و۱۳۹۰،اندیشکده روابط بین‌الملل

• نویسندگان ویکی‌پدیای انگلیسی، Sun Tzu. (نسخه ۹ مه ۲۰۰۷)
• ترجمه تحلیلی هنر جنگ سون تزو(۱۳۹۶)، نوشته ابوذر مرادی و همکاران. انتشارات نارین رسانه. کرج
• حسین اژدر،پارسا،پژوشگر ارشد روابط بین الملل و مطالعات جنگ