ساختمان صندوق بانک ملی ایران

ساختمان صندوق قرض‌الحسنه پس‌انداز بانک ملی ایران با معماری ویژه خود که در سال ۱۳۰۷ ساخته شده است به عنوان یکی از نخستین و کهن‌ترین ساختمان‌های بانک ملی ایران شناخته می‌شود.

ساختمان صندوق پس‌انداز بانک ملی توسط یک معمار آلمانی به نام هنریش طراحی شد. این ساختمان نخستین تلاش برای تلفیق معماری باستانی ایران و معماری اروپا را نشان می‌دهد و شاخص‌ترین نمونه در نوع خود به شمار می‌رود. مجسمه‌های شیر که در ورودی ساختمان نصب شده‌اند توسط غلامرضا رحیم‌زاده ارژنگ مجسمه‌ساز ایرانی ساخته شده‌اند.

عملیات ساخت بنای ساختمان صندوق پس‌انداز بانک ملی ایران به وسیله هنریش، معمار آلمانی در سال ۱۳۱۲ خورشیدی آغاز و در سال ۱۳۱۸ به بهره‌برداری رسید و برای نخستین بار در این دوره است که در معماری بناهای دولتی ایران، معماری باستانی ایران و معماری اروپا در کنار هم آمیخته شد. در ساخت این بنا از تسهیلات و تفکیک معماری معاصر کمک گرفته شده و با مصالحی چون سیمان و آهن ساخته شده است.

بنای اولیه این ساختمان به شکل T الفبای انگلیسی بوده که در کنار خیابان فردوسی (خیابان علاالدوله پیشین) جای گرفته است. در دگرگونی‌های عمده بعدی که پیش از سال ۱۳۳۵ (به استناد عکس هوایی سال ۱۳۲۷) انجام گرفته، دو بازو به انتهای شمالی و جنوبی ساختمان افزوده گردید.

نمای بیرونی ساختمان دارای ویژگی‌های آشکار معماری هخامنشی است. ورودی اصلی بنا نسبت به کل نما، حجمی بیرون‌زده و کمی بلندتر است. درونشد بنا به یک سرسرای (هشتی) بیضی شکل پیوسته است که فضای بخش‌بندی ورودی، دو یال بنا و تالار اصلی است. این بنا در دو طبقه ساخته شده است. درهای اصلی چهار ستون عظیم سنگی با سرستون‌های گاو شاخدار مربوط به برگرفته از سرستون‌های تخت‌جمشید و کاخ شوش، از سایر اجزاء چشمگیرتر است. در نمای برونی بنا نیز انواع تزئینات ویژه معماری هخامنشی در گوشه و کنار به چشم می‌خورد. در حالی که تالار اصلی، به ویژه به میانجی سقف بلند و تزئین شده آن و همچنین نورگیرهای عمودی دیوارها، فضای ساختمان‌های باروک اروپا را یادآوری می‌کند. نمای اصلی ساختمان سنگی است که دارای ازاره‌های سنگ تیشه‌ای ناهمرنگ با سنگ نما است. همچنین ازاره‌های مرمری در بخش ورودی، به بلندای نزدیک به دو متر می‌باشد. سایر نماها با نقش برجسته رزُت هخامنشی تزئین شده است. در نمای بیرونی ساختمان  صندوق پس انداز در بخش ورودی بر روی چند پله کوتاه که مشتری را با آرامش به سمت داخل رهنمون می‌کنند، چهار پایه ستون، به سبک معماری هخامنشی دیده می‌شود که با سرستون‌هایی با همان سبک چشم‌نوازی می‌کنند. شیارها و باریکه‌های روی ستون‌ها چشم بیننده را به سمت بالا راهنمایی می‌کنند، همان جایی که نشان فروهر به درازای پنج متر با دو نوار زیبا از گل‌های رزُت هخامنشی تزئین شده است و به بیننده این اطمینان را می‌دهد که با خیالی آسوده به ساختمان وارد شود. کمی پایین‌تر دو سرباز هخامنشی رو به هم نقش شده است که این مضمون را در دل خود دارد که مردانی در اینجا هستند که از مال و دارایی شما نگاهبانی می‌کنند.

بر پایه مصوبه هیئت مدیره بانک ملی از این ساختمان به عنوان گنجینه (موزه) بانک ملی ایران بهره‌برداری خواهد شد. در این موزه در گام نخست هدیه‌ها و یادبودهای گرانبها که از سوی بانک‌های خارجی برای بانک ملی فرستاده شده به نمایش در خواهد آمد و در گام دوم و طرح گسترش، مجموعه کاملی از هدیه‌های تاریخی بانک، افزارهای دفتری و دستگاه چاپ اسکناس، عکس‌های کهن، سکه و اسکناس‌های کهن و افزارهای تشریفاتی بانک نمایش داده خواهد شد.

• تصویر ساختمان صندوق بانک ملی ایران بر روی اسکناس‌های رسمی منتشر شده ایران

• فهرست آثار ملی ایران
• کاخ شهربانی
• موزه پست و تلگراف
• ساختمان شرکت سهامی فرش ایران
• دبیرستان انوشیروان دادگر