زنوبیا

اذینه یا به رومی اودیناتوس شاه بومی تدمر و زیردست امپراتور روم شمرده می‌شد و حتی به هواخواهی از رومیان با شاپور یکم جنگیده‌بود؛ ولی سرانجام سر از فرمان رومیان پیچید و پادشاهی مستقل را بنیاد نهاد. زنوبیا همسر دوم اودیناتوس بود که با مرگ شوهر در ۲۶۷ میلادی فرماندهی شورش را به دوش کشید و به زودی بر قلمرو آسیایی روم و نیز بر مصر دست یافت. با گشودن اسکندریه در سال ۲۷۰ میلادی وی پسرش وهب‌اللات (به لاتین وابالاتوس) را پادشاه خواند. همچنین تناگینو پروبوس فرماندار رومی مصر را که کوشید دوباره بر مصر دست یازد پس از شکست دادن گردن زد. سرانجام اورلیانوس امپراتور روم با لشکرکشی به تدمر شورش زنوبیا را در هم شکست، تدمریان را کشتار نمود و زنوبیا و پسرش را به بند کشید و آنها را در نزدیکی رم به صورت گروگان نگه‌داشت. دربارهٔ سرنوشت او گفته‌های چندی‌است. گفته شده که در روم او را به زنجیر کشیده‌اند. دربارهٔ چگونگی مردنش هم به همین سان داستان‌ها ناهمگون‌اند. مرگ او را بر اثر گرسنگی، بیماری یا سر بریدن به دستور اورلیانوس نوشته‌اند و حتی برخی گفته‌اند که مورد توجه امپراتور قرار گرفت و همنشینش گشت.

خاستگاه نژادی او به درستی دانسته نیست و او را عرب، آرامی یا قبطیتبار انگاشته‌اند. وی زادهٔ پالمیر (تدمر) در سوریه کنونی بود.

• دکتر علی اکبر فیاض، تاریخ اسلام، ملکه‌ای بنام زنوبیا

• حسینعلی ممتحن، نهضت شعوبیه، جنبش ملی ایرانیان در برابر خلافت اموی و عباسی، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، شابک ‎۹۶۴-۴۴۵-۵۶۶-۵