زبان ولاپوک

ویلیام الد، نویسنده، شاعر و مترجم توانای زبان فراساختهٔ اسپرانتو، که چندین بار نامزد دریافت جایزه‌ی ادبی نوبل نیز شد، در بارهٔ زبان ولاپوک در اثر ارزشمند خود، تحت عنوان پدیده‌ی اسپرانتو، چنین می‌نویسد:

در دنیای زبان‌های فراساخته، نخستین پروژه‌ای که تعداد قابل توجهی پیرویِ جدی برای خود به‌دست‌آورد و موفق شد که در عمل نیز، مورد استفاده قرار گرفته و توسعه یابد، زبان وُلاپوک بود. این زبان توسط یک کشیش آلمانی به‌نام یوهان مارتین شله‌یر و در سال ۱۸۸۰ انتشار یافت. شله‌یر به کمک مجلهٔ مردمی‌ای که به زبان آلمانی منتشر می‌کرد، توانست به‌خوبی راجع به پروژه‌اش تبلیغ کرده و در شناساندن هر چه بیشتر آن کوشش کند، به‌گونه‌ای که پس از گذشتِ نُه سال، زبان او چنان همه‌گیر شده بود که پیروزیِ نهائیِ آن حتمی به‌نظر می‌رسید. طبق گفتهٔ تئو یونگ:

در سال ۱۸۸۹ تعداد ۲۸۳ باشگاه ولاپوک در سراسر دنیا وجود داشت؛ در آن‌زمان ۳۱۶ کتاب به ۲۵ زبان مختلف جهان برای آموزش ولاپوک نوشته‌شده‌بود، ۲۵ مجله منتشر می‌شد که ۷ عدد آن تماماً به زبان ولاپوک نگاشته می‌شد. سه کنگرهٔ ولاپوک‌دانان برگزار شده بود که سومین آن‌ها، یعنی مهم‌ترین‌شان، در پاریس و در سال ۱۸۸۹ برگزار شد. در این کنگره فقط به زبان ولاپوک صحبت می‌شد، و پیروزیِ نهائیِ زبانِ شله‌یر قطعی به نظر می‌رسید. اما در همان سال، سقوط آن شروع شد.

سرعت پژمرده شدن و از میان رفتن نهضت زبان ولاپوک، حتی از سرعت شکوفا شدن آن نیز بیشتر بود. علت این امر، چند اشتباه اساسیِ شله‌یر درمفاهیم مهم مربوط به زبان بود.

اولاً هرچند زبان ولاپوک از لحاظ ساختاری، خیلی جالب و حتی دقیق بود ولی در عمل برای فراگیری بیش از حد مشکل بود. با این‌که ریشهٔ واژگان آن از زبان‌های اروپایی، به‌خصوص از زبان انگلیسی، اخذ شده بود ولی شکل آن‌ها در ولاپوک چنان تحت تغییرشکل‌های بی‌پایه قرار می‌گرفت که بازشناختن اکثر آن‌ها به‌سختی امکان‌پذیر بود. به‌عنوان مثال، خودِ نامِ این زبان از دو لغت انگلیسیِ World و Speak تشکیل می‌شد ولی پس از اِعمال تغییر شکل‌های یادشده، به Volapük تبدیل شده بود! واژهٔ فرانسوی Douleur در ولاپوک به Dol، کلمهٔ آلمانی Berg به Bel و بالاخره لفظ پرتغال به بودوگان تبدیل شده بود! به‌علاوه، دستور زبان آن نیز بسیار پیچیده بود: بنابر محاسبات یک استاد ولاپوک، فعل در این زبان می‌تواند ۵۰۵٬۴۴۰ شکل داشته باشد! تجربه نشان داد که اگر این زبان بخواهد در ایفای نقش خود در جهان موفق شود، لازم است سریعاً اصلاحاتی در آن به عمل آید.

به‌خاطر رفع کردن همین مسئله بود که دومین اشتباه شله‌یر آشکار گشت. او در زبان خود امکان رشد و تکامل طبیعی را در نظر نگرفته بود، چرا که وی از این واقعیت که زبان یک پدیدهٔ اجتماعی است و به تمامیِ استفاده کنندگان آن، به‌طور برابر تعلق دارد، اصلاً آگاهی نداشته است. هر واژهٔ جدیدی، به‌خاطر همین انتزاعی بودن لغات، می‌بایست به تصویب شخص مؤلف که همهٔ حقوق مربوط به زبانش را برای خود حفظ کرده بود، برسد. هر چند نفسِ حق‌التألیف، امری است قابل احترام ولی در این مورد به‌خصوص، آن هم‌بستگیِ اجتماعی را که به‌تنهایی، می‌تواند ضامن زنده نگاه‌داشتنِ یک زبان باشد، غیرممکن می‌ساخت.

"تفرقهٔ بین ولاپوک‌دانان، فقدان یک مرکزیتِ رهبری، عدم امکان اصلاح گام‌به‌گام زبان، استبدادباوریِ بی‌دلیل شله‌یر در مورد زبان و سازماندهیِ پیش‌برد آن و بالاخره رشد شدید اختلاف عقاید، اصلاح‌گران را به عقب‌نشینی واداشت. اضمحلال انجمن‌ها یکی پس از دیگری شروع شد. مجلات با اعتراض به فقدان اقدامات یک‌دست و گلایه از تاکتیک‌های شله‌یر، به عمر خود خاتمه دادند.

چنانچه خواننده علاقه‌مند باشد که هیبت این تجربهٔ زبانی عجیب و جسورانه را مشاهده کند، در این‌جا بند نخست دعای ’پدر ما‘ به زبان ولاپوک آورده می‌شود:

O fat obas, kel binol in süls,

Paisaludomöz nem ola,

Kömomöd monargän ola,

Jenomöz vil olik, äs in sül i su tal.

• زبان فارسی: Pärsänapük

• زبان میانجی جهانی
• اسپرانتو
• اینترلینگوا
• ایدو

• Volapükalised
• / A complete original grammar of Volapük (Schleyer's classic Volapük) by Charles E. Sprague - 1888 بایگانی‌شده در ۱۲ مه ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine
• A complete italian grammar of Volapük (1888) (Schleyer's classic Volapük) by V. Amoretti بایگانی‌شده در ۱۶ ژوئیه ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine
• Una grammatica completa di Volapük in lingua italiana (1888) (il Volapük classico di Schleyer - non riformato) a cura di V. Amoretti بایگانی‌شده در ۱۶ ژوئیه ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine
• Article on Volapük from the 1911 Encyclopaedia Britannica
• Flenef bevünetik Volapüka / International Friendship of The World Language]
• دائرةالمعارف دانش بشر فرهنگ نشرنو

• ویلیام الد (۱۳۸۴). «پدیدهٔ اسپرانتو» (PDF). آرویج.
• پیر ژانتون (۱۳۷۶). «زبان جهانی اسپرانتو». عطایی.