زبان خانتی
زبان خانتی از زبانهای اورالی است که خانتیها در منطقه خودمختار خانتی-مانسی و یامالو-ننتس و همچنین در مناطقی از استان تومسک روسیه به آن صحبت میکنند. خانتی در ۱۹۹۴، حدوداً دوازده هزار نفر گویشور داشت.
| زبان خانتی | |
|---|---|
| ханты ясаӈ hantĭ jasaŋ | |
| زبان بومی در | روسیه |
| منطقه | ناحیه خودگردان خانتی-مانسی |
| قومیت | ۳۰٬۹۰۰ (۲۰۱۰) |
شمار گویشوران | ۹۶۰۰ (۲۰۱۰) |
اورالی
| |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۳–۶۳۹ | kca |
| گلاتولوگ | khan1279 |
دستهبندی زبانی
زبان خانتی به همراه زبان مانسی که نزدیکی زیادی با آن دارد و نیز زبان مجاری در یک دسته قرار دارد. این زبان از خانواده زبانهای اورالی، در زیرگروه زبانهای فینواوگری و از دسته زبانهای اوگری است.
گویشها
زبان خانتی با وجود کمی گویشورانش، گویشها و لهجههای نسبتاً فراوان و متفاوتی دارد. این تفاوت گویشی در سه بخش گویشهای شمالی، غربی و شرقی تقسیمبندی میشود. بخش غربی شامل گویشهای مناطق سالخارد، رود اب و ایرتیش بوده و گویشهای شرقی این زبان در سورگوت و واخ-واسوهان رایج است که خود به سیزده گویش دیگر تقسیم میشود. هر سه گویش اصلی (شمالی، جنوبی و شرقی) از دید آواشناسی و تکواژشناسی و واژگان با یکدیگر تفاوتهای فاحش و غیرقابل فهم دارند که به عنوان زبانهای جداگانه اما نزدیک به هم شناخته میشوند.
نوشتار
آغاز نوشتار به این زبان با خط لاتین در حدود ۱۹۳۱ میلادی بوده و بعدها در سالهای ۱۹۵۸ به خط سیریلیک تغییر یافت و در نهایت در سال ۲۰۰۰ میلادی در آن گونه سیریلیک اصلاحاتی پدید آمد که به خط کنونی زبان خانتی منجر شد.
خط سیریلیک (نسخه ۲۰۰۰)
| А а | Ӓ ӓ | Ӑ ӑ | Б б | В в | Г г | Д д | Е е |
| Ё ё | Ә ә | Ӛ ӛ | Ж ж | З з | И и | Й й | К к |
| Қ қ | Л л | Ӆ ӆ | Ԓ ԓ | М м | Н н | Ң ң | Ӈ ӈ |
| О о | Ӧ ӧ | Ө ө | Ӫ ӫ | П п | Р р | С с | Т т |
| У у | Ӱ ӱ | Ў ў | Ф ф | Х х | Ҳ ҳ | Ц ц | Ч ч |
| Ҷ ҷ | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ | Ы ы | Ь ь | Э э | Є є |
| Є̈ є̈ | Ю ю | Ю̆ ю̆ | Я я | Я̆ я̆ |
سیریلیک (نسخه ۱۹۵۸)
| А а | Ӓ ӓ | Б б | В в | Г г | Д д | Е е | Ё ё |
| Ә ә | Ӛ ӛ | Ж ж | З з | И и | Й й | К к | Ӄ ӄ |
| Л л | Л’ л’ | М м | Н н | Ӈ ӈ | О о | Ӧ ӧ | Ө ө |
| Ӫ ӫ | П п | Р р | С с | Т т | У у | Ӱ ӱ | Ф ф |
| Х х | Ц ц | Ч ч | Ч’ ч’ | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ | Ы ы |
| Ь ь | Э э | Ю ю | Я я |
خط لاتین (۱۹۳۱–۱۹۳۷)
| A a | B в | D d | E e | Ә ә | F f | H h | Һ һ |
| I i | J j | K k | L l | سدیل ļ | Ł ł | M m | N n |
| سدیل ņ | Ŋ ŋ | O o | P p | R r | S s | Ş ş | S̷s |
| T t | U u | V v | Z z | Ƶ ƶ | Ƅ ƅ |
دستور زبان
این زبان مانند سایر زبانهای اورالی یک زبان پیوندی است و از نظر دستوری مشابهتی با زبانهای هندواروپایی نداشته و وندها مفاهیم جدید ایجاد میکنند و در نتیجه ستاک اصلی واژهها صرف نمیشوند.
واژگان
واژه در زبان خانتی دارای سه سطح مفرد، مثنی و جمع است، حالتهای مفعولی معه، مفعولی له و مفعولی فیه نیز در این زبان وجود دارد. برای نمونه:
گاو من :məsem
دو گاو من:məsemən
گاوهای من:məsew
دوتا از گاوهای ما:məstatən
دو گاو ما:məsŋətuw
ضمائر
ضمائر در زبان خانتی شامل ضمائر شخصی، ضمائر اشاره و ضمائر پرسشی و دارای تثنیه هستند. برای نمونه:
ضمائر شخصی
| مفرد | مثنی | جمع | |
| اول شخص | ma | min | muŋ |
| دوم شخص | naŋ | nən | naŋ |
| سوم شخص | tuw | tən | təw |
ضمائر اشاره
tamə: این
tomə: آن
tam xot: آن خانه
ضمائر پرسشی
xoy: چه کسی؟
muy: چه چیز؟
شمارگان
عددها در زبان خانتی و رابطه و همبستگی آنها با فنلاندی و مجاری :
| # | خانتی | فنلاندی | مجاری |
| ۱ | yit, yiy | yksi | egy |
| ۲ | katn, kat | kaksi | kettő, két |
| ۳ | xutəm | kolme | három |
| ۴ | nyatə | neljä | négy |
| ۵ | wet | viisi | öt |
| ۶ | xut | kuusi | hat |
| ۷ | tapət | seitsemän | hét |
| ۸ | nəvət | kahdeksan | nyolc |
| ۹ | yaryaŋ (short of ten?) | yhdeksän | kilenc |
| ۱۰ | yaŋ | kymmenen | tíz |
| ۲۰ | xus | kaksikymmentä | húsz |
| ۳۰ | xutəmyaŋ (3 tens) | kolmekymmentä | harminc |
| ۴۰ | nyatəyaŋ (4 tens) | neljäkymmentä | negyven |
| ۱۰۰ | sot | sata | száz |
منابع
- ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Khantyic". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.