زبان اکدی
زبان اَکَدی (به اکدی: lišānum akkadītum) یک زبان سامی (از خانواده بزرگ‌تر زبان‌های آفریقایی-آسیایی) است که در دوران باستان، از هزارهٔ سوم پیش از میلاد در میانرودان (بین‌النهرین) بین آشوریان و بابلیان رایج بود. اکدی نخستین زبان سامی است که برای نوشتن به کار رفت و خط نگارشی آن خط میخی است که از زبان سومری گرفته شده‌است.
| زبان اکدی | |
|---|---|
| 𒀝𒅗𒁺𒌑 akkadû | |
Akkadian language inscription on the obelisk of Manishtushu | |
| زبان بومی در | امپراتوری آشور و تمدن بابل |
| منطقه | بین النهرین |
| دوره | c. 2500 – 600 BC; academic or liturgical use until AD 100 |
آفروآسیایی
| |
| خط میخی | |
| وضعیت رسمی | |
زبان رسمی در | initially اکد (central بین النهرین); زبان میانجی of the خاورمیانه و مصر in the late عصر برنز and early عصر آهنs. |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۲–۶۳۹ | akk |
| ایزو ۳–۶۳۹ | akk |
| گلاتولوگ | akka1240 |
گونه‌ها
اکدی از دید گیتاشناسی و بازه تاریخی به چند دوره بخش می‌شد:
- اکدی کهن، از ۲۵۰۰–۱۹۵۰ پیش از زایش مسیح
- بابلی کهن/آشوری کهن؛ ۱۹۵۰–۱۵۳۰
- بابلی میانه/آشوری میانه؛ ۱۵۳۰–۱۰۰۰
- بابلی نو/آشوری نو؛ ۱۰۰۰–۶۰۰
- بابلی پسین؛ ۶۰۰ پیش از میلاد–۱۰۰ پس از میلاد
تاریخچه
نام زبان اکدی از شهر اکد یکی از مراکز تمدن کهن در جنوب میانرودان گرفته شده‌است، عنوان اکدی همچنین برای قوم و تمدن اکدی هم به کار می‌رود.
با اینکه خط میخی از سومری وارد زبان اکدی شده‌است، این زبان وابستگی نزدیکی با زبان سومری ندارد.
گویش 'بابلی نو' از زبان اکدی در کتیبه‌ها و نوشته‌های ایران باستان پرکاربرد بوده و دورتادور استوانه کوروش (استوانه گلین بیانیه کوروش) را نوشته‌هایی به خط اَکَدی (گویش بابلی نو) دربر گرفته‌است. کتیبه داریوش در بیستون به سه زبان و خطِ پارسی باستان، عیلامی نو و اَکَدی (گویش بابلی نو) و در مجموع در ۱۱۱۹ سطر نوشته شده‌است. زبان اکدی با آغاز دورهٔ مسیحیت به کلی از بین رفت.
آواشناسی
به دست آوردن آوای درست به جا مانده از نوشته‌های میخی اکدی دشوار است، چرا که بسیاری از آواهای پیشاسامی در اکدی از دست رفته‌است. ایستهای نایی و گلویی *ʾ و *ʿ (الف و عین) و خراشی *h (ه)، *ḥ (ح)، و *ġ(غ) به عنوان واجهای همخوان گم شده‌اند و همچنین صداها یا از دست رفته‌اند یا دگرش نگارشی یافته‌اند؛ ولی همچنین واکه e در این زبان در زبان پیشاسامی ناشناخته است. همچنین ص و ض مانند زبان‌های کنعانی با هم آمیخته شده‌اند. نوزده واج به جا مانده‌است:
- b p d t ṭ š z s ṣ l g k q ḫ m n r w y.
| همخوان | صدادار | بی‌صدا | بافشار | خیشومی | همخوان روان / نیم‌آوا |
|---|---|---|---|---|---|
| انسدادی لبی | [b] | [p] | [m] | [v] | |
| انسدادی دندانی | [d] | [t] | [tˁ] | [n] | [r] [l] |
| صفیری | [z] | [s], [ʃ] | [sˁ] | ||
| دهانی | [j] | ||||
| کامی | [g] | [k] | [kˁ] | ||
| سایشی ملازی | [χ] |
همچنین واکه‌های زیر:
- a, e, i, u, ā, ē, ī, ū
جستارهای وابسته
منابع
- ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Akkadian". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
- ↑ باقری، مهری (۱۳۹۳). تاریخ زبان فارسی (رشته زبان و ادبیات فارسی). انتشارات دانشگاه پیام نور. صص. ۳۹. شابک ۹۷۸۹۶۴۳۸۷۱۲۷۷.
- Bussmann, Hadumod (1996). Routledge Dictionary of Language and Linguistics. New York: Routledge. ISBN 0-415-20319-8
- Caplice, Richard (1980). Introduction to Akkadian. Rome: Biblical Institute Press. (1983: ISBN 88-7653-440-7; 1988, 2002: ISBN 88-7653-566-7)
- Huehnergard, John (2005). A Grammar of Akkadian (Second Edition). Eisenbrauns. ISBN 1-57506-922-9
- Marcus, David (1978). A Manual of Akkadian. University Press of America. ISBN 0-8191-0608-9
- Mercer, Samuel A B (1961). Introductory Assyrian Grammar. New York: F Ungar. ISBN 0-486-42815-X
- Wolfram von Soden (1952). Grundriss der akkadischen Grammatik. Analecta Orientalia 33. Roma: Pontificium Institutum Biblicum. (3rd ed. : ISBN 88-7653-258-7)