رودمعجن

در گزارش ارتش شاهنشاهی ایران حدود هفتاد سال پیش روستای «رودمَعْجَن» چنین معرفی شده‌است: «دهی است از دهستان بایگ بخش حومهٔ شهرستان تربت حیدریه واقع در ۴۷ هزارگزی شمال غربی تربت حیدریه و ۲۲ هزارگزی شمال راه شوسهٔ عمومی تربت به کاشمر. کوهستانی است و هوایی سرد دارد. سکنه آن ۳۳۵ تن است و آبش از قنات و رودخانه تأمین می‌شود. محصولات مهم آن غلات و پنبه و شغل اهالی زراعت و کرباس و قالیچه‌بافی است. آبشار رودمَعْجَن در چهار هزار گزی این ده واقع است که ۱۸ گز ارتفاع دارد». _{فرهنگ جغرافیایی ایران ج. نهم. تهران: دایرهٔ جغرافیایی ستاد ارتش. ۱۳۲۸ شمسی.}

رودمعجن در ۴۸ کیلومتری شمال غرب تربت حیدریه در بخش بایگ واقع است. رودمعجن در منطقهٔ آب و هوایی معتدل واقع است و به جهت واقع شدن میان چند رشته کوه بلند تابستانی خنک و زمستانهای سرد وپر برف دارد.

روستا در میان دره‌ای عمیق با کوه‌های بلند واقع شده و بر دو طرف رودخانهٔ دائمی واقع شده‌است. بخش عمدهٔ ده در کنارهٔ غربی رود و بخش کمتر در بخش شرقی آن قرار دارد. در شمال روستا سه رشته کوه بلند هست که زمینهای کشاورزی و حاصلخیز در دو دشت پشت این رشته کوه‌ها از غرب به شرق امتداد یافته‌است. در پشت آخرین رشته کوه روستای کدکن در جلگهٔ زاوه قراردارد. رودخانه از میان تنگل‌های بلند به سمت جنوب حرکت می‌کند و به زمینهای روستای علی‌آباد و ازغند و زمین‌های دشت محولات می‌ریزد. روستاهای همسایهٔ رودمعجن عبارتند:

از شمال کدکن و گل‌بوی، از شرق رزگ و بایگ، از جنوب شرق فدیهه و قلعه جوق، از غرب حصار و نامق، از جنوب ازغند و علی‌آباد و سلطان آباد.

اهالی خود روستا و روستاهای همجوار نام روستا را «رُذمهجن» و «روی‌مهجن» تلفظ می‌کنند. در اسناد محلی مانند قابله‌ها و قراردادهای خرید و فروش دورهٔ قاجار غالباً به املای «رودمهجن» آمده‌است. در اسناد دورهٔ قاجار عمدتاً به همین صورت نوشته می‌شده‌است.

قدیمترین سند موجود مربوط به سال ۱۲۵۴ ه‍.ق (۱۲۱۷ شمسی / ۱۸۳۸ میلادی) یعنی ۱۷۸ سال پیش به صورت رودمهجن نوشته شده‌است. هنوز در برخی سنگ قبرهای قدیمی نیز «رودمهجنی» در دنبالهٔ نام بسیاری از وفیات موجود است.[۱]هر چند ممکن است این نوشته روی سنگ قبر به خاطر خطای سهوی باشد، و یا تلفظ با« هاء» به جای «عین» احتمالا به خاطر سهولت در تلفظ باشد چنانکه در محاوره های عمومی مردم این روستا واژگانی وجود دارد که به خاطر سهولت تلفظ حرف را تبدیل به حرفی دیگر می کنند.

اما از پایان دورهٔ قاجار املای «رودمهجن» به «رودمعجن» تغییر یافته‌است.[۲]. ممکن است «رودمهجن» شکل دگرگون‌شدهٔ «رودماه‌جان» و «رودماهگان» باشد.

با توجه به کوهستانی بودن منطقه، روستای رودمعجن دارای زمستان‌هایی سرد و تابستان‌هایی گرم و خشک است، ولی به‌دلیل وجود رودخانه در مرکز روستا و وجود باغ‌های سرسبز و کشتزارها و مزارع سرسبز و چشمه‌های فراوان از آب و هوای نسبتاً معتدل برخوردار است و از جمله معدود روستاهای خوش آب و هوای شهرستان تربت حیدریه به‌شمار می‌آید به همین خاطر این روستا سالانه پذیرای صدها گردشگر از راه دور و نزدیک است.

هرگاه نام رودمعجن بر زبان آید، بی‌درنگ چشمه‌های سرد، آب‌وهوای پاک، کوچه‌باغها و رودخانهٔ پرآب میان تنگه‌های سربه‌فلک‌کشیده، مزارع سرسبز و آبشار بلند با صدای مهیب آب، باغ‌های میوه و مناظر طبیعی و فرح‌بخش در ذهن بیننده تداعی می‌شود.

براساس سرشماری سال ۱۳۹۰، آمار جمعیت این روستا چنین است:

تعداد خانوار: ۳۰۳
تعداد جمعیت: ۷۴۷ نفر: مرد ۳۴۱، زن ۴۰۶
باسوادان: ۴۱۱ نفر: مرد ۲۰۶، زن ۲۰۵

زبان اهالی رودمعجن فارسی می باشد و گویش آن‌ها به نیشابوری و کدکن نزدیک است.

۱. آبشار ۲۸متری در چهارکیلومتری شمال رودمعجن
خودرو را باید در خود روستا گذاشت و باروبندیل را انداخت روی دوش و راه افتاد. به رسم روستاهایی از این دست، راه رسیدن به آبشار در واقع همان مسیر رودخانه‌است که از وسط باغ‌های روستا می‌گذرد. با سرعت معمولی پیاده‌روی، حدود ۲۰ دقیقه راه است تا آبشار. آبشار به طرز اعجاب‌انگیزی، پای دیواره‌بلندی از صخره واقع است. انگار وسط دو کوه بزرگ را تراشیده‌اند و دالان بزرگی ساخته‌اند آبشار در انتهای این تنگهٔ بلند و عظیم است. آب از ارتفاع سی متری فرو می‌ریزد و با چنان شدتی خود را بر زمین می‌کوبد که ذراتش مثل بخار از به هوا برمی‌خیزد. صدای مهیب آبشار در تنگه می‌پیچد و صدا به صدا نمی‌رسد. این بخش زیاد آفتاب نمی‌بیند از بسیاری بلندی کوه‌های اطراف انگار در ته زمین ایستاده‌ای. در محل فرود آب، می‌توان به پشت آبشار رفت و آنجا ایستاد. چون آبشار یکی دو متر از دیواره جلوتر است. عبور از زیر ضربات سنگین آب وسوسه انگیز است. مردمی که برای تماشای آبشار آمده‌اند، انگار بی گذار از زیر آبشار سفرشان به نهایت نمی‌رسد.

1. باغ کاظم در جنب آبشار در بلندی و زیر صخره‌های عظیم درختهای گردو و سرون از دلسنگها و صخره‌ها روییده‌اند و از چشمه‌ای که از سقف فرو می‌چکد زندگی و سرسبزی می‌گیرند.
   
2. درخت چنار کهن که با چشمه آب و درختان انجیر در دامنهٔ رشته کوه شرق آبشار
   

۴. نقش شتر سنگی تنگه پایین‌تر از روستا قرار دارد. بنا بر افسانه‌ای کهن شتری که در پی بچه اش بود ه در سنگلاخهای بالای کوه می‌ماند و از خدا می‌خواهد که به سنگ تبدیلش کند.
۵. غاری در پشت آبشار که در سال‌های اخیر کشف شده‌است.

رودمعجنیها از قدیم به کشت گندم و جو، و حبوبات و نیز کشت و برداشت گردو، بادام، آلوچه، آلو، گیلاس، سیب و گلابی و انگور مشغول بوده‌اند.

تولید چوب سفیدار و چنار برای مصارف ساختمانی و صنعتی از دیرباز در رودمعجن رایج بوده‌است.

از دیگر مشاغل مردم این روستا قالی‌بافی و تولید ابریشم است. در سال‌های اخیر عسل رودمعجن نیز از مقبولیت بسزایی برخوردار شده‌است.

پوشش سنتی رودمهجنی همان پوشاک خراسانی قدیم است. مردان مسن شال سفید که شکرآویزش به پشت سر آویزان بود دور سر می‌پیچیدند و پیراهنی سپید باجلیقهٔ سیاه. در زمستان نیز لباده بلند می‌پوشیدند. جوانها عموماً کلاه نمدی بر سر داشتند با پیراهن سپید و تنبان سیاه. لباس زنان نیز که در عکسهای زیر آمده‌است روسری سپید با شالی سیاه بر گرد سر و پیراهنی چین دار در رنگهای شاد.

اولین اقامتگاهِ بوم گردی روستایِ گردشگریِ رودمَعجَن در اسفندماه 1396 به بهره‌برداری رسید. این اقامتگاه دارای اتاق‌هایی برای اقامت، تنور هیزمی و محل بخت آتشی و همچنین موزه مردم‌شناسی می‌باشد .

قلعه‌های کهن تاریخی

در اطرف رودمعجن آثار بازمانده از دو قلعهٔ کهن قدیمی وجود دارد یکی حصار زندگانی در دشت دربی در فاصلهٔ ۱۰ کیلومتری شمال شرق رودمعجن است. دیگری در فاصلهٔ چهار کیلومتری جنوب روستا در چشمه پاش که به «سر قلعه» مشهور است.

نامگذاری دقیق کل منطقه:

تمام مکانها شامل دره‌ها، تپه‌ها، مجموعهٔ زمینهای زراعی و باغهای یک محدوده هر کدام نام خاصی دارند و مردم در این نامگذاری جدیت بسیار داشته‌اند. زیرا این نامها برای تعیین موقعیت و نشانی گله و محل کار بسیار اهمیت داشتهاست.

1. اَفقی،
2. اُو حسن‌آباد (اب حسن‌آباد)،
3. اُو شور (آبشار)،
4. آغال غرپچی،
5. آغال گوُ، (آغُل گاو)
6. باغای تروسی،
7. باغای تنگی،
8. باغای ته‌رُی،
9. باغای حیتا،
10. باغای دسته گنج،
11. باغای غروتی
12. باغای گوَرَ، (گاواره: گلهٔ گاو)
13. باغای گورسار
14. باغای سرتِغ
15. بزهٔ گو آهک (گود آهک)
16. بَزَهٔ آغال چرخ،
17. بَزَهٔ آغال سنقره،
18. بَزَهٔ آغال گورگ،
19. بَزَهٔ بلُچ،
20. بَزَهٔ تنور،
21. بَزَهٔ جینگل،
22. بَزَهٔ دوُگلوُ،
23. بَزَهٔ رباط،
24. بَزَهٔ سفد زندگَنئ،
25. بَزَهٔ سفد،
26. بَزَهٔ سنگو،
27. بزه سوز
28. بَزَهٔ علی‌نوروز،
29. بَزَهٔ قیَقی،
30. بَزَهٔ کشمیری،
31. بَزَهٔ مرو،
32. بَزَهٔ یاغوبعلی،
33. البل،
34. بیدسوخته،
35. پای چاه،
36. باغ کاظیم
37. پوال حممی،
38. پوال تقی دلاک
39. پوال خروسی،
40. پی تُروس،
41. پی خش،
42. پی زرد،
43. پی سوفَ،
44. پی سوم،
45. تغدرَ،
46. تک تریخی،
47. تگو سنگ زور،
48. تنگل راست،
49. توشمِه پاش،
50. توشمهِ لالا،
51. توشمی کِلگی،
52. تی دق،
53. تینگلوک،
54. چرریواچ، (چهار ریواس)
55. چشمه سوزی،
56. دربی،
57. درخت چنار،
58. درشره،
59. دم دوکلی،
60. ده نو،
61. زندگَنئ،
62. سر بَزَه،
63. سراستنه، (سرآستانه)
64. سر پوشت،
65. سر تینگل،
66. سر دَوُش،
67. سر قلعَه،
68. سورخی،
69. سیلاخ کون عمر
70. غلورگاه، (قلاوورگاه)
71. غورغنجَه،
72. قطر بد، قطاربید
73. کال عنّاب،
74. کلاته چهل خر،
75. کلاته عباس
76. کلاته علی،
77. کلاته کلبه علی‌محمد،
78. کل عندر،
79. کمر سفد،
80. کمر قوچو،
81. کهنگو،
82. گُگدرَ،
83. گو قلعَی-هنوَری،
84. مُرخو،
85. مینجی روی،
86. الودر،
87. ولنگ آقال مش،
88. ولنگ علی،
89. ولنگ میّو،
90. هشت خنگو،
91. بزهٔ سنگو (بازهٔ سنگ آب): سنگهایی را که روی آن گودالی باشد که آب باران در آن جمع شود سنگ آب می‌گویند. احتمالاً در اینجا یک سنگ بزرگ از این نوع یا تعدادی از این سنگها بوده.
92. بوتهٔ انجیر: مکان: پی زرد- نرسیده به آغال گو و سیلاخ … عمر!
93. پوال خروسی: منطقه‌ای در مسیر جاده رودمعجن واقع در پی زرد که به علت قرار گرفتن در پناه یک قطعه کوه کشت محصولات دیم مانند گندم و جو در آن انجام می‌شود و دامداران هنگام شب برای استراحت گوسفندان از آن استفاده می‌کنند ضمناً در داخل کوه یک غار کوچک برای استراحت چوپانان وجود دارد.
94. تینگل راست: منطقه گگدره در پشت آبشار به این مکان وصل می‌شود و در فصل بهار برای دامداران چادرنشین مناسب است.
95. دَم دُو کَلی: (دهانهٔ دوکال) محل وصل شدن کال (بستر رود) رودمعجن و حصار.
96. رَف غنی: واقع در تینگل باغای تهرو – در زمان قدیم فردی به نام غنی برای جمع کردن پیاز کوهی به قسمت بالای این دره می‌رود و از آنجا به پایین دره سقوط می‌کند و جان خود را از دست می‌دهد{در ضمن به قسمتی از کمر که صاف بوده و می‌توانی در آنجا راه بروی رَف می‌گویند}.
97. زُو تقو: هیچ اطلاعاتی در مورد این مکان ندارم.
98. شور دُن پیرزن: که در مسیر جاده رودمعجن به حصار قرار دارد – در زمان قدیم پیرزنی در این مکان به کشت بادام و گندم مشغول بوده و آب بسیار کمی هم از داخل یک کوه به اصطلاح شُرشُر می‌کرده که به این نام معروف شده‌است.

۱۰۰. قطر بد (قطار بید): در قدیم درخت بید فراوان داشته که قطار بید گفته شده. مکان: دربی- حد فاصل پی سم تا زندگانی

۱۰۱. گردنه دٍسعوم بسعوم (به کسر دال و ب): گفته می‌شود که این مکان ما بین طاق أسّوم و بالای تلخ چنار می‌باشد.

شودالون: مرکز و اقامتگاه بوم گردی و گردشگری رودمعجن

درگاه ملی آمار ایران