جی. رابرت اوپنهایمر

رابرت اوپنهایمر، ۱۹۰۲ در خانواده‌ای یهودی-آلمانی مهاجر در نیویورک-آمریکا زاده‌شد. پدرش، واردکننده ثروتمند لباس بود که ۱۸۸۸، از آلمان به آمریکا مهاجرت کرده‌‌بود. برادر کوچکش، فرانک اوپنهایمر نیز فیزیک‌دان بود.

اوپنهایمر، به ادبیات انگلیسی و فرانسوی، و کانی‌شناسی علاقه داشت در دانشگاه هاروارد، شیمی خواند و آنجا، با گذراندن درسی در ترمودینامیک که پرسی بریجمن آن را درس می‌داد، به فیزیک تجربی علاقه‌مند شد. او از هاروارد با درجه ممتاز فارغ‌التحصیل شد. سپس برای ادامه تحصیل به کمبریج رفت و آنجا با ارنست رادرفورد آشنا شد. در دانشگاه گوتینگن، زیرنظر ماکس بورن کار کرد و با ورنر هایزنبرگ، ولفگانگ پاولی، پاول دیراک، انریکو فرمی و ادوارد تلر دوست شد. اوپنهایمر، ۱۹۲۷ در گوتینگن، زیرنظر ماکس بورن دکترا گرفت.

او تقریب بورن-اوپنهایمر را پیش نهاد که امروزه در فیزیک کوانتومی استفاده می‌شود. همچنین، در پیشنهاد معادله تولمن-اوپنهایمر-ولکوف نیز نقش به‌سزایی داشت. پس از بازگشت از اروپا، دانشیاری در دانشگاه برکلی و مؤسسه فناوری کالیفرنیا به او پیشنهاد شد و او از ۱۹۲۹ تا ۱۹۴۳ در این دو دانشگاه به تدریس و تحقیق پرداخت.

پروژه منهتن

لزلی گراوز که از سوی ارتش آمریکا مدیر پروژه منهتن شده‌بود، از دانشگاه‌های آمریکا بازدید کرد؛ از جمله با تحقیقات ارنست لارنس در برکلی که سیکلوترون را ابداع کرده‌بود، آشنا شد. گراوز همچنین در برکلی با اوپنهایمر مصاحبه کرد و چون او را قابل و تیزفهم یافت، مدیر علمی پروژه منهتن کرد. ارتش آمریکا و اف‌بی‌آی از سابقه چپ‌گرایانه اوپنهایمر آگاه بودند، اما با پافشاری گروز، از آن‌ها چشم‌ پوشیدند. اوپنهایمر، ۱۹۴۳–۱۹۴۵، پروژه منهتن را رهبری می‌کرد، که هدف آن تولید بمب اتمی در لُس‌آلاموس در نیومکزیکوی آمریکا بود.

مؤسسه مطالعات پیشرفته

پس از پایان جنگ جهانی دوم، اوپنهایمر به کَل‌تک بازگشت اما پس‌از چندی، ۱۹۴۷، به پیشنهاد لویس استراوس، مدیر مؤسسه مطالعات پیشرفته شد و تا ۱۹۶۶، آن‌جا بود.

لغو مجوز امنیتی

۱۹۵۴، در اوج مک‌کارتیسم، لویس استراوس، رئیس هیت مدیره کمسیون انرژی اتمی آمریکا (AEC)، که شواهدی بر جاسوسی شوروی از برنامه اتمی آمریکا داشت و به‌سبب پیشینه چپ‌گرایانه اوپنهایمر و مخالفت‌هایش با توسعه اتمی آمریکا، به‌ویژه توسعه بمب هیدروژنی، به او مشکوک بود، یک دوره بازجویی یک‌ماهه از اوپنهایمر ترتیب داد و سرانجام، مجوز امنیتی او را لغو کرد.

از جمله اتهامات اوپنهایمر، کوتاهی او در لو دادن یکی از دوستان کمونیستش، هاکان کاوالیر Haakon Chevalier بود که به او پیشنهاد انتقال اطلاعات به شوروی داده‌بود. لغو مجوز امنیتی اوپنهایمر، به‌معنای پایان همکاری او با دولت آمریکا در پروژه‌های سری بود. البته اوپنهایمر همچنان مدیر مؤسسه مطالعات پیشرفته ماند و به کارش ادامه داد.

پایان کار

با به قدرت رسیدن دموکرات‌ها (جان اف کندی) و پایان دوران مک‌کارتیسم، جایزه انریکو فرمی که بالاترین عنوان از سوی وزارت انرژی ایالات متحده آمریکا بود، ۱۹۶۳، به اوپنهایمر داده‌شد.

اوپنهایمر، ۱۸ فوریه ۱۹۶۷ در ۶۲ سالگی، در خانه‌اش در پرینستون، در اثر سرطان حنجره درگذشت.

سریال تلویزیونی اوپنهایمر ساخت ۱۹۸۰ از شبکهٔ بی‌بی‌سی، برنده سه بفتا شد. فیلم مستند فردای ترینیتی (The Day After Trinity) نامزد اسکار و برنده پیبادی شد. افزون‌بر سینما و تلویزیون، چندین زندگی‌نامه‌ درباره اوپنهایمر منتشر شده‌است.

از جمله، پرومته آمریکایی، پیروزی و تراژدی جی. رابرت اوپنهایمر» نوشته کای بیرد و مارتین شروین، ۲۰۰۵، که ۲۰۰۶ برنده پولیتزر در زمینه زندگی‌نامه شده‌است. نویسنده آلمانی، هاینار کیپهارت، بر اساس بازجویی‌ها از اوپنهایمر، نمایش‌نامه‌ «قضیه رابرت اوپنهایمر» (In der Sache J. Robert Oppenheimer) را ۱۹۶۴ منتشر کرد.

اوپنهایمر ساختهٔ کریستوفر نولان و با بازی کیلین مورفی در نقش اوپنهایمر، ۲۰۲۳ اکران خواهد شد.

• جی. رابرت اوپنهایمر در بریتانیکا