رئیس‌جمهور ایران

پس از انقلاب اسلامی ایران در بهمن ماه سال ۱۳۵۷ و رفراندوم مبنی بر ساختن جمهوری اسلامی در روزهای پنجشنبه و جمعه، ۹ و ۱۰ فروردین ماه ۱۳۵۸ هجری خورشیدی (۲۹ و ۳۰ مارس ۱۹۷۹ میلادی) و پیروزی جمهوری اسلامی با ۹۸/۲ درصد آرا، دولت جدید نیاز به ساخت قانون اساسی جدید داشت. پس سید روح‌الله خمینی، دستور اجرای انتخاباتی را برای مجلس خبرگان داد و این هیئت، موظف به نوشتن قانون اساسی جدید شدند. این هیئت، قانون اساسی را در روز چهارشنبه دوم آبان ۱۳۵۸ (۲۴ اکتبر ۱۹۷۹) به رهبر -خمینی- عرضه کردند و نخست‌وزیر دولت موقت -مهدی بازرگان- آن را به تأیید رسانید.

قانون اساسی سال ۱۳۵۸ (۱۹۷۹ میلادی)، رهبر را به عنوان رئیس حکومت، و رئیس‌جمهوری و نخست‌وزیر را به عنوان رؤسای دولت معین می‌کرد. اگرچه سمت نخست‌وزیری در سال ۱۳۶۸ (۱۹۸۹ میلادی) لغو شد.

اولین انتخابات ریاست جمهوری ایران در روز سه شنبه ۲۵ دیماه سال ۱۳۵۸ (۱۵ ژانویه ۱۹۸۰) برگزار شد و نتیجه آن برنده شدن سید ابوالحسن بنی‌صدر با ۷۵٪ مجموع آرا بود. او در روز دوشنبه ۱۵ بهمن ماه ۱۳۵۸ کار خود را آغاز کرد؛ ولی در روز یکشنبه ۳۱ خردادماه سال ۱۳۶۰ (۲۱ ژوئن ۱۹۸۱ میلادی)، توسط پارلمان (مجلس شورای اسلامی) و نهایتاً تأیید رهبر -روح‌الله خمینی-، به دلیل عدم کفایت سیاسی، از مقام خویش عزل گردید. تا زمان دومین انتخابات ریاست جمهوری ایران در روز جمعه دوم مردادماه ۱۳۶۰ (۲۴ ژوئیه ۱۹۸۱ میلادی)، وظایف رئیس‌جمهوری به عهده شورای موقّت ریاست جمهوری بود. محمدعلی رجایی در این انتخابات برگزیده شد و در روز دوشنبه ۱۲ مردادماه ۱۳۶۰ (۲ اوت ۱۹۸۱ میلادی) وارد دفتر ریاست جمهوری شد. اگرچه او کمتر از یک‌ماه در دفتر ریاست جمهوری ماند و بعد از آن در روز یکشنبه ۸ شهریورماه سال ۱۳۶۰ (۳۰ اوت ۱۹۸۱ میلادی)، همراه با نخست‌وزیرش -محمدجواد باهنر- ترور شد. شورای موقت ریاست جمهوری بار دیگر دفتر را به عهده گرفت و تا روز جمعه ۱۷ مهرماه سال ۱۳۶۰ (۹ اکتبر ۱۹۸۱) که سید علی خامنه‌ای برای ریاست جمهوری انتخاب شد، دفتر را به دست داشت. سید علی خامنه ایی(رهبر کنونی) رکورد دار بالاترین درصد رای، (۹۵٪)درصد در تاریخ انتخابات ریاست جمهوری ایران است.

سید علی خامنه‌ای، اکبر هاشمی رفسنجانی، سید محمد خاتمی، محمود احمدی‌نژاد و حسن روحانی افرادی هستند که هر کدام برای دو دوره متوالی ریاست جمهوری را تجربه کرده‌اند.

رئیس‌جمهوری ایران باید شروط زیر را داشته باشد:

• از رجال سیاسی و مذهبی کشور باشد. (دربارهٔ تعریف کلمه رجل به «مرد» یا «شخصیت مهم» اختلاف‌نظر وجود دارد)
• ایرانی‌الاصل
• مدیر و مدبر
• دارای حسن سابقه و امانت و تقوا
• مؤمن و معتقد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و مذهب رسمی کشور (مذهب رسمی ایران شیعه است)

در صورت استعفاء یا برکناری یا مرگ رئیس‌جمهور، مطابق اصل ۱۳۱ قانون اساسی، «معاون اول رئیس‌جمهور اختیارات و مسئولیت‌های وی را تا پایان دوره برعهده می‌گیرد. در صورت فوت معاون اول یا امور دیگری که مانع انجام وظایف وی گردد و نیز در صورتی که رئیس‌جمهور معاون اول نداشته باشد، مقام رهبری فرد دیگری را با همان اختیارات به‌جای او منصوب می‌کند.»

• احراز صلاحیت توسط شورای نگهبان قانون اساسی ایران
• برگزیدگی در انتخابات توسط حداقل نصف کل آرا به اضافه یک رای از آرای ماخوذه
• تنفیذ حکم ریاست‌جمهوری توسط رهبر جمهوری اسلامی ایران
• تحلیف رئیس‌جمهوری در صحن علنی مجلس شورای اسلامی

به دلیل اینکه قانون اساسی ایران از روی قانون اساسی فرانسه نوشته شده است، رئیس جمهور ایران از نظر اختیار به نخست وزیر فرانسه شبیه و قابل قیاس است.

1. اصل ۱۲۷:رئیس جمهور می‌تواند در موارد خاص، بر حسب ضرورت با تصویب هیئت وزیران نماینده، یا نمایندگان ویژه با اختیارات مشخص تعیین نماید. در این موارد تصمیمات نماینده یا نمایندگان مذکور در حکم تصمیمات رئیس جمهور و هیئت وزیران خواهد بود.
2. اصل ۱۲۳: رئیس جمهور موظف است مصوبات مجلس یا نتیجه همه‌پرسی را پس از طی مراحل قانونی و ابلاغ به وی امضا کند و برای اجرا در اختیار مسئولان بگذارد.
3. اصل ۱۲۵امضای عهدنامه‌ها، مقاوله نامه‌ها، موافقت نامه‌ها و قراردادهای دولت ایران با سایر دولتها و همچنین امضای پیمان‌های مربوط به اتحادیه‌های بین‌المللی پس از تصویب مجلس شورای اسلامی با رئیس جمهور یا نماینده قانونی او است.
4. اصل ۱۲۶:رئیس جمهور مسئولیت امور برنامه و بودجه و امور اداری و استخدامی کشور را مستقیماً بر عهده دارد و می‌تواند اداره آنها را به عهده دیگری بگذارد.
5. اصل ۱۲۸:سفیران به پیشنهاد وزیر امور خارجه و تصویب رئیس جمهور تعیین می‌شوند. رئیس جمهور استوارنامه سفیران را امضا می‌کند و استوارنامه سفیران کشورهای دیگر را می‌پذیرد.
6. اصل ۱۲۹:اعطای نشانهای دولتی با رئیس جمهور است.
7. اصل ۱۳۰:رئیس جمهور استعفای خود را به رهبر تقدیم می‌کند و تا زمانی که استعفای او پذیرفته نشده‌است به انجام وظایف خود ادامه می‌دهد.
8. اصل ۱۳۶:رئیس جمهور می‌تواند وزرا را عزل کند و در این صورت باید برای وزیر یا وزیران جدید از مجلس رای اعتماد بگیرد، و در صورتی که پس از ابراز اعتماد مجلس به دولت نیمی از هیئت وزیران تغییر نماید باید مجدداً از مجلس شورای اسلامی برای هیئت وزیران تقاضای رای اعتماد کند.

طبق قانون اساسی ایران رئیس‌جمهوری پس از رهبری شخص دوم کشور و مسئول اجرای قانون اساسی در کشور است. مفهوم دیگر این اصل اینست که هیچ مسئول دیگری در کشور بجز رهبری در حد رئیس‌جمهوری یا بالاتر از او نیست؛ بنابراین تصور اینکه رؤسای دو قوهٔ دیگر با رئیس‌جمهوری برابرند اشتباه است، چراکه رئیس‌جمهوری به عنوان رئیس قوهٔ مجریه در سطح رؤسای قواست؛ اما مسئولیت او علاوه بر ریاست قوه مجریه، ریاست جمهوری و شخصیت دوم کشور به‌موجب اصل یادشده‌است. هر چند که تفکیک قوا در این نظام برای جلوگیری از تمرکز قدرت و یکه‌تازی و استبداد فردی در نظر گرفته شده‌است؛ اما «مسئولیت اجرای قانون اساسی» بر اساس اصل یکصد و سیزدهم به رئیس‌جمهوری واگذار شده‌است که ارتباطی به قوه مجریه ندارد که عده‌ای بخواهند آن را به بهانه تفکیک قوا مخدوش نمایند. مراحل انتخاب مسئولیت رؤسای قوا نیز متفاوت است چه رئیس مجلس شورای اسلامی منتخب مردم یک شهر و منصوب نمایندگان مجلس و رئیس قوهٔ قضائیه منصوب رهبری است اما رئیس‌جمهوری منتخب ملت و منصوب رهبری است

• سایت رسمی ریاست جمهوری ایران
• موزه هدایای ریاست جمهوری ایران
• امضاء، تنفیذ، تحلیف