دن آرام

دُن آرام داستانی است دربارهٔ کازاک‌های ساکن دن و شرح زندگی یک خانواده کازاک به نام «ملِخوف» در زمان صلح، سال‌های سرنوشت‌ساز جنگ اول جهانی، انقلاب ۱۹۱۷ اکتبر روسیه و جنگ داخلی روسیه .البته قهرمانان و نقش آفرینان داستان درست مانند رمان «جنگ و صلح» تولستوی زیادند. اما آنچه خواننده را بیشتر به دنبال خود می‌کشاند شخصیت اصلی آن مردی جوان به نام «گریگوری (گریشا) پانتلویچ ملخوف» است.گریگوری شخصیتی شجاع، جنگاور و خستگی‌ناپذیر است که در تمام رویدادهای بزرگ تاریخی زمانش حاضر شده‌است. او هرگز نمی‌داند به چه روی می‌جنگد. آیا علیه آلمان‌ها می‌جنگد یا علیه بلشویک ها؟ در جستجوی عدالت، گاهی با سرخ‌ها ارتباط برقرار می‌کند و گاهی به سراغ سفیدها می‌رود. (سرخ لقب کمونیست‌ها و سفید عنوان طرفداران امپراتوری است). او عاشق روسیه‌است اما از تزار نفرت دارد. او دولتی سوسیالیستی می‌خواهد به شرطی که مالکیت کازاک‌ها بر زمین را دست نخورده باقی گذارد. تجربیات سیاسی و نظامی گریگوری که به خاطر حوادث و مشکلات جنگ اول جهانی و انقلاب روسیه به دست آورده در پس داستان عشق شورانگیز و غم‌انگیز وی رنگ می‌بازند

خانواده ملخوف اولاد «پروکوفی ملخوف (مه له خوف)» هستند که از جنگ‌های عثمانی زنی ترک بنام مورا به خانه آورده بود. گریگوری دومین فرزند و دومین پسر و آخرین پسر خانواده‌است. داستان، حول محور مردی روستایی به نام گرگور ملخوف جریان دارد. زندگی گرگور در خانه ی پدرش، ازدواج و بخت و اقبال او در جریانات انقلاب، روایتی درخشان و باشکوه به وجود آورده و مخاطب را با خود وارد دنیای پرآشوب و ناآرام کازاک ها می کند.

ترجمه کتاب دن آرام یکی از مناقشه برانگیزترین ترجمه ها در زبان فارسی محسوب می شود. البته این مناقشه بیشتر به ترجمه احمد شاملو از دن آرام باز می گردد.

نخستین ترجمه کتاب دن آرام در دهه ۴۰ شمسی توسطمحمود اعتمادزاده (به آذین) و انتشارات نیل به چاپ رسید. این ترجمه در ۴ جلد به چاپ رسید و بارها تجدید چاپ شد. در حال حاضر انتشارات فردوس این ترجمه را منتشر می کند. ترجمه به آذین از نسخه ترجمه فرانسوی کتاب انجام شده است.

دومین ترجمه مهم کتاب را احمد شاملو در دهه هشتاد توسط انتشارات مازیار وارد بازار کتاب کرد. شاملو ترجمه به‌آذین را نمی‌پسندید و معتقد بود که مترجم در ترجمه، ضرباهنگ و زبانِ نویسنده را منتقل نکرده است. این کتاب، آخرین اثر احمد شاملو محسوب می شود که حدود هفت سال آخر زندگی شاملو را در بر می گیرد. مهم ترین انتقاد از این ترجمه استفاده بیش از حد احمد شاملو از زبان عامیانه کوچه و بازاری بوده. استفاده از لحن عامیانه در این کتاب به قدری بوده که در نسخه اولیه ترجمه حتی تاریخ های میلادی به شمسی برگردانده شده که البته با مخالفت ناشر مجددا به میلادی تغییر داده شده. اما این ایراد از طرف شاملو یک مزیت محسوب می شده و خودش در این باره گفته :

“از اول قرار ترجمه لغت به لغت نبود. من دن آرام را وسیله‌ای رام یافته بودم برای پیشنهاد زبان روایی به نویسندگان فارسی‌زبان.”

در واقع احمد شاملو از ترجمه دن آرام برای وارد کردن اصطلاحات «کتاب کوچه» در یک متن ادبی استفاده کرده.

همچون سایر ترجمه های احمد شاملو، ترجمه دن آرام نیز موافقان و مخالفانی داشته. ابراهیم گلستان سخت به این ترجمه تاخته و محمد بهارلو زبان آن را باعث خواندنی تر شدن اثر می داند. محمود دولت آبادی نیز نظری میانه داشته و ترجمه به آذین را با وجود ترجمه شاملو، همچنان زنده می داند. (بی بی سی فارسی)

عدم ترجمه از زبان اصلی باعث شده هر دو ترجمه دچار اشتباه فاحشی در ترجمه شوند. در سرتاسر دن آرام درباره قوم کازاک صحبت شده، درحالیکه هر دو ترجمه آن را قزاق ترجمه کرده اند. (برای مطالعه بیشتر رجوع کنید به این مقاله)

آبتین گلکار مترجم و مدرس ادبیات روس در ایران، درباره مقایسه دو ترجمه به‌آذین و شاملو از این کتاب، در مقاله‌ای نوشت که اساسا “استراتژی” این دو مترجم در ترجمه این اثر با یکدیگر متفاوت بوده است.

به عنوان نمونه، به‌آذین در برگردان واژه‌هایی که بر واقعیات خاص زندگی و فرهنگ روسی دلالت دارند، مانند نام غذاها، لباس‌ها، ابزارها، مکان‌های خاص یک قوم یا فرهنگ، می‌کوشد تا حد امکان معادل‌هایی فارسی برای آنها برگزیند و از به کار بردن اصل واژه‌های بیگانه پرهیز کند، اما در ترجمه شاملو، بسیاری از واژه‌ها صورت روسی خود را حفظ کرده‌اند. ترجمه سوم به قلم منوچهر بیگدلی خمسه به چاپ رسیده است.

رمان دن آرام جایزه استالین را در سال ۱۹۴۱ برد و نویسنده کتاب نیز در سال ۱۹۶۵ برنده جایزه نوبل ادبیات شد.

• عرضه چاپ پنجم دن آرام با ترجمه احمد شاملو
• ویکی‌پدیای انگلیسی

• وبگاه احمد شاملو