دستنبو
دستنبو (نام علمی: Cucumis melo var. dudaim) میوه‌ای است از خانواده کدوییان بوده و اندازهٔ آن کوچکتر از خربزه، تقریباً به اندازه یک کف دست و به رنگ نارنجی مایل به قهوه‌ای می‌باشد. در ابتدای رشد سبز رنگ بوده و به مرور زمان در اثر تابش خورشید بدین رنگ در می‌آید.
این میوه خوراکی بوده اما بیشتر شهرت آن به خاطر بوی خوشیست که دارد.
این میوه در ایران یافت می‌شود. در منطقه خراسان رضوی، سیستان (به اسم بنگارکbengarak)، آذربایجان، کردستان و کرمانشاه، ایلام و منطقه سنقر و کلیایی به‌طور سنتی، کشاورزان قدیمی در بینابین هندوانه و سایر محصولاتشان این گیاه را نیز می‌کاشته‌اند. در برخی مناطق افغانستان به آن اندَلَک می‌گویند. به سیستانی به آن بنگارک می‌گویند و در بیشتر مناطق ایران به آن «شه‌مامه» می‌گویند، این اسم به مناطق کردستان، کرمانشاه و ایلام محدود نشده و در برخی از مناطق آذربایجان نیز به اسم " شاماما " رایج است. در ایلام از آن با دو نام شه‌مامه و گڕکه یاد می‌شود. در لرستان و بین لرها هم این اسم رواج داشته‌است. البته با اندکی تغییر شه‌مامه را شمومه (shamooma) تلفظ می‌کنند.
واژه شمامه طبق لغتنامه عمید و کمبریج عربی بوده و به معنی خربزه است. در روستاهای مازندران نیز به آن بسابین یا بصابین می‌گویند.
دستنبو در ادبیات
از خاقانی:
| سرخ‌جامی چون شفق در دست و آنگه در صبوح | لخلخه از صبح و دستنبو ز اختر ساختند |
از ناصرخسرو:
| همه گفتار خوب و بی کردار | بی‌مزه و بس نکو چو دستنبو |
از لاادری:
| داد دستنبو به دستم یار و دستم بو گرفت | وه چه دستنبو که دستم بوی دست او گرفت |
یا در جای دیگری آمده‌است:
| یار دستنبو به دستش بود و دستنبو به دستم داد و | دستم بوی دستمبوی دستِ او گرفت | |
| من به قربان چنان دستی که دستنبو بدستم داد | و دستم بوی دستنبوی دست او گرفت |
همچنین بیت‌های زیر نیز کاربرد اغراق‌آمیز کلمه «دستنبو» را نشان می‌دهد:
| یار زیباروی، دستنبو به دستم داد و دستم بو گرفت | وه چه دستنبو که دستم بوی دستنبوی دست او گرفت |
و:
| از عطر آغوشت لباسم بو بگیرد | بوی خوش بابونه و لیمو بگیرد | |
| باغ تفرج، باغ بی‌میوه چه حاصل | گیرم که دستم بوی دستمبو بگیرد |
منابع
- ↑ Saleminejad, Hossein. "معنی شمامه | فرهنگ فارسی عمید". www.vajehyab.com (به انگلیسی). Retrieved 2018-11-01.
- ↑ "melon | translate English to Arabic: Cambridge Dictionary". dictionary.cambridge.org (به انگلیسی). Retrieved 2018-11-01.
- ↑ «خاقانی (قصاید)/صبح خیزان کز دو عالم خلوتی برساختند - ویکی‌نبشته». fa.wikisource.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۹-۲۰.
- ↑ «ناصر خسرو (قصاید)/ای همه گفتار خوب بی‌کردار، ویکی‌نبشته». fa.wikisource.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۹-۲۰.