حقیقت و مرد دانا

پسرکی، از پسِ عروسی در دِه و بازیِ مطربان، بنا می‌کند که با دوستانش نمایشی بسازد و بازی دربیاورد. القصّه کار به اینجا می‌کشد که بازی چقدر حقیقی است. پسرک در جستجوی «حقیقت» به تکاپو می‌افتد و از پدر و آموزگار و دیگران می‌پرسد. سرانجام نزدِ پیرمردی دانا بالای تپّه می‌رود. پیرمرد چیزکی می‌گوید و سراغِ مردِ دانا را به پسرک می‌دهد. پسرک به جستجوی مردِ دانا می‌رود و سال‌ها بر او می‌گذرد و از آبادی‌ها و شهر گذر می‌کند و ماجراهایی از سر می‌گذراند و کارها می‌کند و چیزها می‌آموزد؛ ولی مردِ دانا را نمی‌یابد. چون به خانه بازمی‌گردد، مردِ کاملی شده‌است که پدر و مادرش نمی‌شناسند و می‌رانند. پس به صحرا برمی‌گردد و از راهزنی کتابی و قلمی می‌خرد و خانه‌ای بر فرازِ تپّه‌ای می‌سازد و پیرانه‌سر در آنجا روزگار می‌گذراند و می‌داند که حقیقت همان چیزهاست که در کارِ مردمان و در گردشِ طبیعت دیده و آموخته. روزی کودکی خود را به فرازِ تپّه می‌رساند و از او سراغِ «حقیقت» را می‌گیرد. او، که اکنون پیر شده، می‌گوید که کسی هست که از او بسیار داناتر است و «پس از این می‌آید». و چون پسرک می‌پرسد که او را چگونه بشناسد، می‌گوید: «. . . او – اینک – پسرکی‌ست، در سن و سال تو. او، دریای پرسش است و می‌خواهد، بداند.»

نقّاشی‌های کتاب، که رنگی چاپ شده، کارِ مرتضی ممیّز است. این‌ها در جلدِ دوّمِ همهٔ تصویرسازی‌های مرتضی ممیز (۱۳۹۹) نیز آمده است. از ویژگی‌هایش، که در کارِ ممیّز بارها تکرار شده، رنگ‌های یکدست و کلاژِ کاغذ رنگی است.

نگارشِ حقیقت و مرد دانا به سالِ ۱۳۴۹ برمی‌گردد که فیروز شیروانلو از بعضی نویسندگان و شاعران درخواست تا کتابی مناسبِ کودکان بنویسند تا به توسّطِ انتشاراتِ کانونِ پرورشِ فکریِ کودکان و نوجوانان منتشر شود. این روایت سپس‌تر در آبانِ ۱۳۵۱ در سلسلهٔ کتاب‌های کودکِ همان ناشر چاپ شد. این کتاب چاپِ دوّمی نیز به تاریخِ شاهنشاهی ۲۵۳۵ (۱۳۵۵ هجریِ خورشیدی) دارد. کانونِ پرورشِ فکری، پس از سال‌ها که کتاب نایاب بود و جز به صورتِ فایلِ PDF غیررسمی در دسترس نبود، باز در تابستانِ ۱۳۹۶ منتشرش کرد.

سندی از سالِ ۱۳۵۱ دربارهٔ سانسورِ حقیقت و مرد دانا در آرشیوِ ملّیِ ایران هست.

حقیقت و مرد دانا در سالِ ۱۳۵۲ کتابِ برگزیدهٔ شورای کتابِ کودک شد و همین مؤسّسه سالِ بعد، در ۱۹۷۴ میلادی، در حوزهٔ نگارش به دفترِ بین‌المللیِ کتاب برای نسلِ جوان معرّفیش کرد و حقیقت و مرد دانا شد نخستین داستانِ فارسیِ برندهٔ دیپلمِ افتخارِ دفترِ بین‌المللیِ کتاب برای نسلِ جوان و نخستین کتابِ فارسی در فهرستِ افتخارش. با این همه، این داستانِ «فلسفی» توجّهِ کودکان را چندان برنینگیخت. پژوهشی در سالِ ۱۳۸۹ نشان داد که از میانِ صدوبیست‌وپنج داستان برای کودکانِ گروهِ سِنّیِ ج از ۱۳۴۲ تا ۱۳۸۵ که در فهرستِ شورای کتابِ کودک بوده حقیقت و مرد دانا «بیشترین انطباق را با مؤلفه‌های تفکر انتقادی» داشته است.

حقیقت و مرد دانا یک ترجمهٔ کردی به قلمِ سیّد قادر هدایتی دارد که سالِ ۱۴۰۰ در سقّز منتشر شده است:

• به‌یزایی، به‌هرام (۱۴۰۰). حه‌قیقه‌ت و پیاوی زانا. ترجمهٔ هیدایه‌تی، سه‌ید قادر. سه‌قز: خانی. شابک ۹۷۸-۶۲۲-۶۲۷۴-۷۲-۲.

سالِ ۱۳۵۳ مرضیه برومند نمایشی به این نام بر صحنه برد. علی بیگدلی نیز نمایشنامه‌ای به نامِ غول کتابخانه (۱۳۹۹) نوشته، «با نگاهی» به این داستان.

توضیحات

1. ↑ دربارهٔ اندیشندگی و سرگذشتِ عقلا با مایه‌هایی از فکرِ اصالتِ وجود و اصالتِ تسمیه
2. ↑ چکیده‌ای از این مطالعه با عنوانِ «بررسی مهارت‌های تفکّر انتقادی در داستان‌های کودکان و نوجوانان» در نیمهٔ دوّمِ سالِ ۱۳۸۹ در شمارهٔ ۲ مجلّهٔ مطالعات ادبیات کودک منتشر شد.

ارجاعات

• − (آبان ۱۳۵۴). «حقیقت و مرد دانا». کارنامه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان (۸ (دوره هشتم)): ۲۲.
• − (بهمن ۱۳۹۰). «اخبار». کتاب ماه کودک و نوجوان (۱۷۲): ۵-۱۲.
• احمدی، احمدرضا؛ آذرنگ، عبدالحسین؛ دهباشی، علی؛ ساطعی، طوبی (خرداد ۱۳۸۰). «سلسله گفتگوها پیرامون نشر و فرهنگ: گفت‌وگوی سیزدهم با احمدرضا احمدی: نشر مواد شنیداری برای کودکان و نوجوانان». بخارا (۱۸): ۱۸۳-۲۰۴.
• اکرمی، جمال‌الدین؛ زرین‌قلم، فریبا؛ دادگر؛ مرکزی؛ زاهدی؛ − (مهر ۱۳۸۱). «تصویرگری کتاب‌های کودکان و نوجوانان در دهه ۵۰». کتاب ماه کودک و نوجوان (۶۰): ۱۲-۲۱.
• اکرمی، جمال‌الدین؛ میرهادی، توران؛ صادقی، علی‌اکبر؛ کلانتری، پرویز؛ زرین‌کلک، نورالدین؛ بنی‌اسدی، محمدعلی؛ تقوی، نیّره؛ معصومیان، مهرنوش؛ مرادی کرمانی، هوشنگ؛ نوری؛ حدادی، هدی؛ زرین‌قلم، فریبا (فروردین ۱۳۸۴). «ممیز همیشه امضایش را وسط کار می‌گذاشت!: گزارش چهلمین نشست نقد آثار تصویری کودک و نوجوان». کتاب ماه کودک و نوجوان (۹۰): ۱۶-۳۰.
• حقیقت و مرد دانا، بهرام بیضایی، انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، ۱۳۵۱|سایت سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران بایگانی‌شده در ۱۸ اوت ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine
• بیضایی، بهرام. «سالشمار زندگی و آثار بهرام بیضایی». مجلّه سیمیا زمستان ۱۳۸۶ شماره ۲ ص ۱۹.
• علیپور حافظی، حامد (مهر ۱۳۹۰). «پژوهش‌های دانشگاهی در حوزه علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی». کتاب ماه کلیات (۱۶۶): ۹۶-۱۰۵.
• فنائیان، تاجبخش (۱۳۸۶). هنر نمایش در ایران (تا سال ۱۳۵۷). تهران: انتشارات دانشگاه تهران. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۰۳-۵۷۲۵-۵.
• محمدی، محمدهادی؛ قایینی، زهره (۱۳۹۳). تاریخ ادبیات کودکان ایران: ادبیات کودکان در روزگار نو. تهران: چیستا.
• نعیمی، زری (۱۳۸۴). «به بهانه حقیقت و مرد دانا». پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان (۴۲): ۸۳-۹۲.
• − (۳۰ شهریور ۱۳۹۶). «کتاب کودکانه بیضایی بازنشر شد». اعتماد (۳۹۱۱): ۹.

• حقیقت و مرد دانا در کتابخانه باز
• https://ketabak.org/9r7nm