حرم شاه عبدالعظیم
حرم شاه عبدالعظیم حسنی (یا عامیانه آن، شابدلعظیم) آرامگاه عبدالعظیم حسنی است که در شهر ری (در جنوب تهران) قرار دارد. این آرامگاه مربوط به دوره ایلخانی - دوره صفوی - دوره قاجار است. این اثر در تاریخ ۱۱ بهمن ۱۳۳۴ با شمارهٔ ثبت ۴۰۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
| حرم شاه عبدالعظیم | |
|---|---|
| نام | حرم شاه عبدالعظیم |
| کشور | ایران |
| استان | تهران |
| شهرستان | ری |
| بخش | مرکزی |
| اطلاعات اثر | |
| نام‌های دیگر | قبله تهران |
| نوع بنا | مذهبی |
| کاربری | زیارتی |
| کاربری کنونی | زیارتی |
| دیرینگی | دوره صفوی |
| دورهٔ ساخت اثر | دوره صفوی، دوره ایلخانی، دوره قاجار |
| بانی اثر | صفویه |
| مالک فعلی اثر | آستان مقدس حضرت عبدالعظیم حسنی |
| اطلاعات ثبتی | |
| شمارهٔ ثبت | ۴۰۶ |
| تاریخ ثبت ملی | ۱۱ بهمن ۱۳۳۴ |
| اطلاعات بازدید | |
| امکان بازدید | دارد |
| وبگاه | abdolazim.com |
عبدالعظیم حسنی
عبدالعظیم حسنی در سال ۱۷۳ قمری (۷۸۹ م)، در زمان موسی کاظم در شهر مدینه زاده شد. پدرش عبدالله و مادرش فاطمه نام داشتند. همسر وی خدیجه دختر قاسم بن حسن بن زید بن حسن مجتبی بود.
عبدالعظیم پس از ورود به شهر ری در سرداب خانه یکی از شیعیان آن شهر به زندگی پنهانی روی می‌آورد و پس از مدتی بیمار می‌شود و در سال ۲۵۲ قمری (۸۶۶ م) در زمان پیشوای دهم شیعیان، علی بن محمد، علی النقی از دنیا می‌رود.
بناها
بنای نخستین این آرامگاه را محمد پسر زید داعی علوی در نیمه دوم قرن سوم هجری قمری برابر با با قرن نهم میلادی تعمیر اساسی کرد. در گاه اصلی ورودی آن که در شمال آرامگاه قرار دارد به فرمان پادشاهان خاندان آل بویه و سپس با تلاش مجدالملک قمی ساخته شد.
بنای آرامگاه در بخش پایین چهارگوشی است که هر سوی آن حدود هشت متر است. در بالا مانند همه بناهای سلجوقی برفراز چهارگوشه حرم چهار گوشوار یعنی چهار طاق مورب بنا کرده‌اند و بالاتر از آن یک هشت ضلعی و بر روی آن یک شانزده‌ضلعی ساخته‌اند. روی این شانزده‌ضلعی گنبد اصلی حرم ساخته شده‌است. تمام این بخش‌ها از درون آیینه‌کاری شده‌است. تعمیر و تغییرات اصلی این بخش در زمان شاه تهماسب صفوی انجام گرفته‌است. صحن‌ها و ایوان از آثار دوره صفوی می‌باشد. در دوره قاجار تعمیرات و اضافات بسیاری صورت گرفت. پوشش زرین گنبد به فرمان ناصرالدینشاه در سال ۱۲۷۰ هجری قمری برابر با ۱۸۳۵ میلادی انجام گرفته‌است.
آثار تاریخی
- تاریخ ساخت صندوق داخل آرامگاه عبدالعظیم ۷۲۵ هجری قمری برابر با ۱۳۳۵ میلادی است.
- دو لوحه کتیبه چوبی روی یک جفت در چوبی جدید تر نصب شده که تاریخ ساخت لوحه‌ها ۸۴۸ هجری قمری مطابق با ۱۴۴۴ میلادی است.
- تاریخ ساخت در بزرگ چوبی بین رواق شمالی و مسجد زنانه ۹۰۴ هجری قمری (برابر با ۱۴۹۸ میلادی) و به سبک دوره تیموری است.
آرامگاه‌های پیرامون
بسیاری از نامداران ایران در کنار آرامگاه و رواق‌های اطراف، عمدتاً در باغ توتی، به خاک سپرده شده‌اند. از جمله: ناصرالدینشاه (که پس از پیروزی انقلاب اسلامی، سنگ قبرش به خلوت کریمخانی منتقل شد)، سید ابوالقاسم کاشانی، قائم مقام فراهانی، ملا علی کنی و محمد قزوینی، عباس اقبال آشتیانی، محمدرضا مهدوی کنی، شیخ محمد خیابانی، ستارخان، محمدتقی فلسفی و برخی حکام اردلان که از وابستگان پادشاهان قاجار بودند نیز در صحن آرمیده‌اند.
در دوره پهلوی آرامگاهی در جوار این آستان برای رضاشاه تدارک دیده شد که به تدریج بسیاری از وابستگان این خاندان در آن جا به خاک سپرده شدند. از جمله: علیرضا پهلوی، سلیمان بهبودی، ارتشبد محمد خاتم و حسنعلی منصور. این آرامگاه پس از انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷ به همراه آرامگاه پنجاه تن از وابستگان نظام پادشاهی توسط گروهی به دستور صادق خلخالی ویران شد.
آرامگاه پادشاهان
نمای «ایوان ناصری» و گنبد کلاه‌فرنگی آرامگاه ناصرالدینشاه (سبزرنگ) در بالای آن، بین گنبد طلایی آرامگاه عبدالعظیم حسنی (سمت چپ) و گنبد فیروزه‌ای امامزاده حمزه (سمت راست)
آرامگاه رضاشاه در جوار حرم شاه عبدالعظیم، که پس از انقلاب ۱۳۵۷ به دستور حاکم شرع صادق خلخالی توسط نیروهای سپاه طی بیست روز به‌کلی ویران شد.
آرامگاه سرشناسان
آرامگاه شیخ محمد خیابانی
آرامگاه ستارخان
آرامگاه ملا علی کنی
آرامگاه سید ابوالقاسم کاشانی
بسته شدن درهای حرم
در اواخر اسفند ماه سال ۱۳۹۸ پایگاه اطلاع‌رسانی حضرت عبدالعظیم اعلام کرد که به دنبال شیوع گسترده ویروس کرونا و با درخواست ستاد ملی مبارزه با کرونا در راستای مقابله از روز سه شنبه ۲۷ اسفند ماه تا خرداد ماه 1401 با کم شدن کرونا باز شد .
نگارخانه
جستارهای وابسته
- شهر ری
- امامزاده حمزه
- امامزاده طاهر (ری)
- امامزاده عبدالله زید حسنی
- حرم فاطمه معصومه
منابع
- سید محمدتقی مصطفوی، آثار تاریخی طهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران، ۱۳۷۵
- عزیزالله عطاردی، زندگانی حضرت عبدالعظیم، انتشارات کتابخانه صدر، تهران
- آستان مقدس حضرت عبدالعظیم
پانویس
- ↑ «دانشنامهٔ تاریخ معماری و شهرسازی ایران‌شهر». وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۶ اکتبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۹.
- ↑ رجال نجاشی، نوشته احمد بن علی نجاشی، جلد ۲، صفحه ۶۷، ش.
- ↑ «بسته شدن درهای حرم».