ملا هادی سبزواری

او در سال ۱۲۱۲ هجری معادل ۱۷۹۷ میلادی در شهر سبزوار به دنیا آمد. پدرش میرزا مهدی سبزواری یکی از دانشمندان علوم اسلامی بود که در ده سالگی وی را از دست داد. هادی پس از فراگیری علوم مقدماتی، برای تکمیل درس به مشهد رفت. پس از آن برای تحصیل عرفان و فلسفه راهی اصفهان شد و در جلسات درس استادانی از جمله حسین سبزواری، محمدابراهیم کلباسی، محمدتقی رازی، ملا علی نوری و اسماعیل کوشکی حاضر شد و در قسمت حکمت اشراق استفاده کرد. وی در سال ۱۲۴۲ به مشهد بازگشت و پنج سال در مدرسه حاج حسن مشغول تدریس تفسیر، فقه و فلسفه شد. بعد در سبزوار مدت چهل سال مشغول تدریس می‌شود.

در دوره زندگی سبزواری، نام او به عنوان مهم‌ترین دانشمند اسلامی زمان خودش، مطرح بود.

دوره زندگی هادی سبزواری با ورود دوربین عکاسی به ایران و حکومت ناصرالدین شاه قاجار همزمان بود.
به دستور شاه، شخصی به نام آقا رضا خان اقبال‌السلطنه در سفر خراسان، مأمور شده تا از فیلسوف ایرانی یعنی حکیم سبزواری در منزلش عکاسی کند.
آقا رضا عکاس‌باشی نخستین عکاس حرفه‌ای ایران و پیش‌خدمت خاصه (آجودان مخصوص ناصرالدین‌شاه)، حسب‌الامر عکسی از هادی برداشت و چون هادی تا این وقت، عمل عکاسی را ندیده بود و همچنین آن را مخالف قانون و براهین علمیه حکمای سلف می‌دید، به همین دلیل معتقد بود که چنین چیزی امکان ندارد، لذا پس از پایان عکاسی، و دیدن تصویر خودش، بسیار متعجب شد و نهایتاً این موضوع را تأیید نمود.
عکاسان ایرانی اکثر روحانیون را در محل تدریس و زندگی شان عکاسی کرده‌اند.
می‌توان تصاویر این گروه را گواهی برای تأیید عکاسی از سوی رهبران مذهبی در ایران دانست.

• ملا علی نوری
• محمدتقی رازی
• محمدابراهیم کلباسی
• اسماعیل درب‌کوشکی
• محمدعلی نجفی

هادی سبزواری عصر روز بیست و پنجم ذی الحجه سال ۱۲۸۹ قمری در سن ۷۷ سالگی درگذشت. بنای آرامگاه او در ضلع جنوبی میدان کارگر (مشهور به فلکه زند) شهر سبزوار واقع است.

هادی سبزواری حدود ۸۰ اثر دارد که بعضی از آنها به چاپ رسیده‌است.

• اسرار الحکم فی المفتتح و المختتم (معروف به أسرار الحکم که انتشارات مولی آن را به چاپ رسانده)
• النبراس فی اسرار الاساس (منظومه فقه)
• نبراس الهدی (شرح النبراس فی أسرار الأساس)
• دیوان اشعار به تصحیح و مقدمه و تعلیقات سید حسن امین
• الراح القراح (راح الافراح) در علم بدیع
• الرحیق در علم بدیع
• مفتاح الفلاح و مصباح النجاح (شرح دعای صباح)
• رسائل حکیم سبزواری
• منظومه و شرح منظومه سبزواری، شناخته شده‌ترین اثر سبزواری که در واقع تلخیصی منظم از اسفار ملا صدرا است، مشابه کتاب تحفة الحکیم محمدحسین غروی اصفهانی
• هدایة الطالبین (در معرفت پیامبران و پیشوایان اسلام)
• رساله‌ای در محاکمات ما بین محسن فیض کاشانی
• رساله‌ای در مشارکت حد و برهان (به عربی)
• دیوان اسرار (دیوان اشعار فارسی و عرفانی و اخلاقی هادی سبزواری)
• کتابی مختصر در مبدا و معاد
• کتاب المقیاس
• اسرار العبادات (جزء دوم کتاب اسرار الحکم)

شروح و تعلیقات

• حاشیه و تعلیقه بر اسفار اربعه
• حاشیه بر الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیه
• حاشیه بر شرح سیوطی الفیة ابن مالک
• حاشیه بر کتاب «شوارق» (لاهیجی)
• حاشیه بر کتاب مفاتیح الغیب ملاصدرا
• حاشیه بر مبدأ و معاد ملا صدرا
• شرح دعای جوشن کبیر
• شرح فارسی بر برخی از ابیات مشکل مثنوی معنوی
• شرح حدیث علوی
• شرح عربی به زبده شیخ بهایی
• حاشیه بر شرح اصول کافی ملا صدرا
• حاشیه بر شرح تجرید العقائد (تألیف لاهیجی)
• شرح کتاب الأبحاث فی تحصیل العقیدة

نمونه اشعار

آرتور دو گوبینو (فیلسوف فرانسوی):

«شهرت او به قدری عالمگیر شده که طلاب زیادی از ممالک هندوستان، ترکیه و عربستان برای استفاده از محضر او به سبزوار رو آورده و در مدرسه او مشغول تحصیل هستند.»

اقبال لاهوری:

«پس از ملاصدرا، فلسفه ایرانی با ترک آیین نو افلاطونی، به فلسفه اصیل افلاطون روی آورد. نماینده بزرگ این گرایش جدید ملا هادی سبزواری است. او بزرگترین متفکر عصر اخیر ایران است؛ بنابراین بررسی فلسفه او برای شناخت نحوه تفکر اخیر ایران لازم است. فلسفه سبزواری مانند فلسفه‌های اسلاف او سخت با دین آمیخته‌است. سبزواری با اسناد فعلیت به حق، جهان بینی ایستای افلاطون را دگرگون کرد و به پیروی از ارسطو حق را مبدأ ثابت و موضوع همه حرکات شمرد. از دیدگاه او همه موجودات عالم به کمال عشق می‌ورزند و به سوی غایت نهایی خود سیر می‌کنند.»

توشی‌هیکو ایزوتسو استاد فلسفه دانشگاه مک گیل کانادا:

«حاج ملا هادی سبزواری متفکری است که اثر معروف «منظومه و شرح آن» از اوست و به اتفاق همگان بزرگترین فیلسوف ایرانی در قرن نوزدهم بود. در عین حال وی در میان استادان و بزرگان عارف آن عصر مقام اول را داشت.»

• مقاله ملا هادی سبزواری در دائرةالمعارف تشیع، نویسنده مقاله: سید حسن امین، ویراستاران: احمد صدر، کامران فانی، بهاءالدین خرمشاهی، حکمت، چاپ اول، تهران، ۱۳۹۰.
• فراخوان همایش مولانا و حکیم سبزواری، «کتاب ماه ادبیات»، خرداد ۸۶، شماره ۲.
• قاضیها، فاطمه، حاج ملاهادی سبزواری از نگاه و قلم ناصرالدین شاه، «اطلاع‌رسانی و کتابداری :: گنجینه اسناد» زمستان ۱۳۸۰ - شماره ۴۴ از ۳۲ تا ۴۳.
• قریشی سبزواری، سید حسین، حاج ملاهادی سبزواری حکیم فرزانه، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، تهران، ۱۳۷۲.
• محمدی، جواد، روایتی دیگر: گزارشی از کنگره بزرگداشت حکیم سبزواری، «دانشگاه انقلاب»، تابستان و پاییز ۱۳۷۳، شماره ۹۸ و ۹۹.
• مدرس، محمد علی، ریحانه الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب، کتابفروشی خیام، تهران، ۱۳۶۹.

• مدخل هادی سبزواری در دانشنامهٔ ایرانیکا به قلم سید حسین نصر (انگلیسی)
• ملاهادی سبزواری در ویکی شیعه