جهانگیر میرزا (پسر عباس میرزا)

جهانگیر میرزا در ۱۲۲۵ هـ.ق (۱۱۸۹ هـ.ش) متولد شد. مادرش دختر یارمحمدبیگ از خان‌های بزرگ طایفه ترکمن آذربایجان بود. او با توجه خاص پدرش پرورش یافت و در دوره دوم جنگ‌های ایران و روسیه شرکت داشت.

جهانگیر میرزا در سال ۱۲۴۲ مامور حفاظت از قلعه‌های ایروان و عباس‌آباد شد. در سال ۱۲۴۶ حاکم خوی شد و در همان سال از سوی محمد خان زنگنه مامور جمع‌آوری سپاه گردید و دو فوج جدید تشکیل داد. او در ارومیه اشرار را سرکوب کرد و برادرش مصطفی‌قلی میرزا را به عنوان نایب‌الحکومه ارومیه منصوب کرد. با مرگ عباس میرزا در ۱۲۴۹ ناامنی در مرزهای آذربایجان بیشتر شد. جهانگیر میرزا با چهارهزار نفر سرباز، آشوب‌های مرزی را فرونشاند و غنایم زیادی به دست آورد که در خوی میان سربازانش تقسیم کرد. این عمل در نگاه محمد میرزا، پسر عباس میرزا و ولیعهد جدید، مقدمه سرکشی او قلمداد شد. هنگامی که جهانگیر میرزا برای استقبال از محمد میرزا به میانه رفت، قائم مقام فراهانی چنین وانمود کرد که جهانگیر میرزا به دنبال آسیب زدن به ولیعهد است و از این رو محمد میرزا او را به همراه سه برادرش به اردبیل فرستاد. پس از درگذشت فتحعلی شاه و به پادشاهی رسیدن محمد میرزا، قائم مقام شاه را به کشتن جهانگیر میرزا ترغیب کرد، اما شاه فرمان داد او را کور کنند.

پس از قتل قائم مقام، محمدشاه با برادران خود رفتاری مهربانانه‌تر پیش گرفت و دستور داد آنان را به قلعه تویسرکان ببرند تا آزادنه زندگی کنند و برای آنان مواجب و تیول مقرر ساخت. جهانگیر میرزا پس از رهایی از زندان محمدشاه، به تحصیل علوم عربی و دینی روی آورد و به ترجمه و تالیف پرداخت. در شوال ۱۲۶۶ (شهریور ۱۲۲۹ هـ.ش) جهانگیر میرزا از طرف ناصرالدین شاه به حکومت خوی منصوب شد. او در رجب ۱۲۶۹ (اردیبهشت ۱۲۳۲ هـ.ش) از شاه اجازه گرفت که به مکه برود، اما در میانه راه بیمار شد و در رمضان همان سال (تیر ۱۲۳۲ هـ.ش) در تبریز درگذشت. او را در قم در مقبره‌ای که خودش ساخته بود، دفن کردند.

فرزندان و نوادگان جهانگیر میرزا تا سال‌ها پس از مرگ او در قلعه تویسرکان زندگی می‌کردند. امروزه نیز خاندان جهانگیری‌ها در تویسرکان جزو نوادگان همین شاهزاده می‌باشند.

تاریخ بنای خانه‌های تاریخی به جا مانده در محله قلعه تویسرکان به زمان حیات وی بر می‌گردد. در حال حاضر از دو باب از این خانه‌ها که به سبک معماری دوران قاجار ساخته شده‌اند توسط میراث فرهنگی نگهداری می‌شود.

• ترجمه آثار البلاد و اخبار العباد به فارسی
• تاریخ نو
• طرائف الظرائف
• رساله در علم عروض

• قزوینی، زکریا بن محمد بن محمود (۱۳۷۳)، آثارالبلاد و اخبار العباد، تهران: انتشارات امیرکبیر