جان‌پناه اسپیدکمر

این جان‌پناه در سال ۱۳۲۶ بر روی یال اسپید کمر و در ارتفاع حدود ۳۰۰۰ متری دامنه جنوبی کوه توچال در شمال تهران ساخته شد. پناهگاه اسپید کمر بین راه اوسون و قله توچال و در مسیر صعود به این قله بنا شده‌است.

• مختصات جغرافیایی
• ۳۹S۵۳۶۹۶۳.۵۶ شمالی
• ۳۹۶۸۵۹۹.۲۰ شرقی
• ارتفاع ۲۹۶۰ متر
• مساحت: ۱۴ متر مربع / ظرفیت در دو طبقه: ۱۰ نفر

در زمان ساخت پناهگاه، صعود به قله توچال از مسیر سربند/اوسون/اسپید کمر بود. برای ساخت آن علاوه بر مصالح محلی مانند سنگ و ماسه، آهک و گچ از تهران با با قاطر تا اوسون حمل می‌شد و از آنجا توسط کوه‌نوردان به محل ساخت پناهگاه برده می‌شد. نمای این پناهگاه به شکل یک هرم است، از دو طبقه تشکیل شده‌است که از طبقه بالا برای خواب و از طبقه زیرین برای استراحت و غذاخوردن می‌توان استفاده کرد. با ساخته شدن پناهگاه شیرپلا و تغییر مسیر صعود به قله توچال، اسپیدکمر کمتر مورد استفاده قرار می‌گرفت ولی با این وجود در سال ۱۳۷۵ مرمت شد و اکنون نیز هر ساله گروهی از کوه‌نوردان به نظافت و تعمیر آن می‌پردازند.

پناهگاه اسپیدکمر در سال ۱۳۲۵ به دست و هزینه‌ی شخصی چند کوه‌نورد ساخته شده(۱) و یکی از ارزشمندی‌هایش این است که چند شخصیت کوه‌نودری و چهره‌ی فرهنگی بسیار شاخص ایران در ساخت آن مشارکت داشته‌اند. در میان سازندگان، می‌توان به محمدکاظم گیلانپور اشاره کرد که مؤلف نخستین کتاب کوه‌نوردی ایران (پیروزی بر اورست) است؛ جلیل کتیبه‌ای که از نسل نخستِ مروجان کوه‌نوردی (به ویژه دیواره‌نوردی) ایران و یک «کوه‌نویس» برجسته بوده است؛ امیل مارکاریان و گغام میناسیان از نخستین کوه‌نوردان فنی ایران؛ فرخ رحمدل از چهره‌های شاخص و کوشای تشکیلاتی در کوه نوردی ایران؛ ابوالقاسم نوروزی از مطرح‌ترین چهره‌های اداری کوه‌نوردی کشور؛ و حسین گل‌گلاب که یک شخصیت فرهنگی برجسته بوده و یادگاری بسیار معروف او، شعر «ای ایران» است، از دیگر سازندگان این جان‌پناه بوده‌اند.

اسپیدکمر تا به حال چند بار و آخرین بار در سال ۱۳۷۵ مرمت شده‌است.

این افراد نیز که از پیشگامان کوه‌نوردی ورزشی ایران هستند، در ساخت جان‌پناه اسپیدکمر شرکت داشته‌اند: عبدالله رشتیان، امیر فیض، محمد زندی، هوشنگ محیط، عزیز حاتمی، منوچهر جهانبیگلو، محمدکاظم قدیری‌نیا، رفوییان، تقی گودرزی، ناصر حقیقی، محمد اعظمی، و حسین هاشمی.

در دوره‌ای که جان‌پناه اسپیدکمر ساخته شد، مسیر قدیمی به طرف ستیغ توچال برای رفتن به رخ شمالی کوه و مازندران، مسیر سربند – اوسون - اسپید کمر بوده است.

۱) در کتاب فرهنگ کوه‌نوردی و غارنوردی ایران، تألیف داود محمدی‌فر، تاریخ ساخت پناهگاه، ۱۳۲۵ و در منابع دیگر ۱۳۲۶ ذکر شده است.

از یادداشت‌های عباس محمدی، کوه‌نورد و فعال محیط زیست

(برگرفته شده از کتاب جانپناه‌ها و پناهگاه‌های کوهنوردی ایران با همکاری کمیته پناهگاه‌های فدراسیون کوهنوردی)

قدیمی‌ترین مسیر دسترسی به پناهگاه از دربند/دره اوسون/از دوراهی اوسون به سمت غرب (ایستگاه پنج تله کابین)و سپس امتداد شمالی

• مسیر دسترسی بعدی از ایستگاه پنج تله کابین است/ حرکت در امتداد شمال شرق