تهم‌رییش

تَهم‌رَییش (که در منابع یونانی به صورت Tómuris آمده) فرمان‌روای قوم ماساگت بود که از اقوام ایرانی آسیای میانه و از زمرهٔ سکاها بوده‌اند. بر پایهٔ گفتهٔ هرودوت، این بانو که در رویارویی با سپاه کوروش بزرگ فرمانده سپاه ماساگت‌ها بود، کوروش را شکست داد و وی را کشت.نام‌های تومیریس و پسرش اسپارگاپیسس که فرمانده ارتش او بود، اصالت ایرانی دارند. از آنجا که مورخانی که نخستین بار دربارهٔ او نوشتند یونانی بودند، از تلفظ نام هلنی بیشتر اوقات استفاده می‌کنند. نویسندگان یونانی نام او را Τόμυρις نوشته‌اند.

نام این شخصیت را که در کتاب هرودوت به صورت Tómuris آمده می‌توان در زبان اوستایی به صورت -tahma-rayiš* بازسازی کرد که جزء اول آن همان واژهٔ تَهم در تهمتن به معنی «تنومند، قوی‌تن» و تهماسب به معنی «دارندهٔ اسب نیرومند» است و جزء دوم آن به معنی «شکوه و توانگری» است. نام پسر وی که در منابع یونانی به صورت اسپَرگَپِش (Spargapísēs) آمده در زبان اوستایی به شکل -sparəγa-paēsa یعنی «کسی که زیبایی‌اش به مانند جوانه است» دیده می‌شود. احتمال‌های دیگری را نیز برای ریشه‌شناسی نام تومریس ارائه کرده‌اند که در مجامع علمی از آن‌ها استقبال نشده‌است.

کوروش هخامنشی در این بخش از شاهنشاهی هخامنشی هفت دژ مرزبانی ساخت که نیرومندترین این دژها به نام کوروش‌کده، توانست برابر اسکندر مقدونی درایستد و دستیابی او به این منطقه را ناممکن کند.