گاهشماری شاهنشاهی
گاهشماری شاهنشاهی در ۲۴ اسفند ۱۳۵۴ در پی جلسهٔ مشترک مجلس شورای ملی و مجلس سنا، به عنوان تقویم رسمی کشور ایران اعلام شد. تا پیش از آن گاهشماری هجری خورشیدی، تقویم رسمی کشور بود. در این مصوبه مبدأ تقویم خورشیدی از هجرت پیامبر اسلام به تاریخ تاجگذاری کوروش بزرگ تغییر یافت. برمبنای این گاهشماری سال ۱ شاهنشاهی برابر است با ۵۵۹ پیش از میلاد و سال ۲۵۰۰ شاهنشاهی با ۱۳۲۰ هجری خورشیدی (آغاز پادشاهی محمدرضا پهلوی) مصادف میشود.
در کتاب تاریخ سال چهارم آموزش متوسطهٔ مدارس زمان محمدرضاشاه نوشتند: «در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۵۴ خورشیدی، با تصویب مجلسین شورای ملی و سنا، مقرر شد تاجگذاری کورش بزرگ در سال ۵۵۹ پیش از میلاد مسیح، مبدأ سال خورشیدی و سرآغاز تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران قرار گیرد. به همین مناسبت اول سال ۱۳۵۵ هجری خورشیدی آغاز سال ۲۵۳۵ شاهنشاهی، سال رسمی کشور شاهنشاهی ایران اعلام شد.»
پیشینه گاهشماری در ایران
وضع گاهشماری با مبدأ و آغاز پادشاهی کوروش هخامنشی در ایران به گاهشماری شاهنشاهی محدود نمیشود. هنگامها پیش از وضع گاهشماری شاهنشاهی، در ۱۳۰۶ خورشیدی، سید جلال الدین طهرانی گونهای گاهشماری پیشنهاد کرد که آغاز آن همین آغاز پادشاهی کوروش هخامنشی بود. مبدأ این گاهشماری پیشنهادی سال ۵۰۰ پیش از میلاد، و در نتیجه اختلاف آن با مبدأ گاهشماری هجری خورشیدی ۱۱۸۰ سال بود. نام ماهها در آن از نام ماههای گاهشماری جلالی الگوبرداری شده بود. دیگر ارکان این گاهشماری نیز همانند گاهشماری جلالی بود. فرق مبدأ پیشنهادی در آن با گاهشماری شاهنشاهی نیز از اینجا برگرفته میشد که در گاهشماری شاهنشاهی، دو شماره سمت راست تاریخ هر سال، سالهای سپری شده از آغاز پادشاهی محمدرضا پهلوی (۲۶ شهریور ۱۳۲۰) را نشان میداد.
دلایل برگزیدن گاهشمار شاهنشاهی
با توجه به اسناد، نقش سه تن از کارشناسان در این تصمیم پر رنگ بودهاست: شجاعالدین شفا، معاون دربار شاهنشاهی، هادی هدایتی، معاون اجرایی نخستوزیر و خسرو بهروز، معاون برنامه سازمان برنامه و رئیس دفتر انفورماتیک.
به نظر این کارشناسان، «تقویم هجری خورشیدی نه ملی است و نه اسلامی زیرا این تقویم مبنای اسلامی ندارد و تقویم مذهبی تمامی مسلمانان جهان هجری قمری است. ایرانیان نیز بر طبق تقویم هجری قمری آن اعیاد و مراسم سوگواری، روزه و حج خود را تعیین میکنند. در حالی که تقویم هجری شمسی در هیچ کشور اسلامی در جهان معمول نیست و کاربردی ندارد.» از نظر آنان، تقویم خورشیدی همچنین مبنای ملی ندارد، زیرا در زمان خلافت معتضد بالله، خلیفه عباسی، برای «رفع اشکال اخذ خراج از ایرانیان و ثابت کردن نوروز در فصلی که مناسب جمع خراج است وضع گردیده.» به تعبیر آنان این تقویم یادگار تسلط بیگانگان بر ایران بود پس هیچگونه جنبه ملی نداشت. دلیل دیگر این بود که چون تاریخ پادشاهی ایرانیان به ۲۵۰۰ سال پیش برمیگشت، تقویم خورشیدی نمیتوانست همه تاریخ کشور ایران را پوشش دهد. به عنوان مثال، برای تعیین تاریخ تاجگذاری کوروش باید رقم «سال ۵۵۹ قبل از میلاد» به کار گرفته میشد.
به دلایل بالا بود که این تغییر در دستور کار قرار گرفت و سه پیشنهاد مطرح شد:
- پیشنهاد شجاعالدین شفا: سال ۵۳۹ قبل از میلاد یعنی سال فتح بابل به دست کوروش بزرگ و صدور منشور آزادی و حقوق بشر مبدأ تاریخ شاهنشاهی قرار گیرد. اما این طرح همچنان نمیتوانست تاریخ قبل از آن را یعنی تاجگذاری کوروش را پوشش دهد و برای آن، باید دوباره از تاریخ قبل از میلاد استفاده میشد. همچنین این تاریخ با جنگ آغاز میشد که دارای وجهٔ خوبی نبود.
- پیشنهاد هادی هدایتی: سال ۵۵۹ قبل از میلاد یعنی سال تاجگذاری کوروش مبدأ تاریخ در نظر گرفته شود. به نظر او تاجگذاری کوروش، آغاز سلطنت ایرانیان و وحدت قوم ماد و پارس بود. همچنین علت دیگر این پیشنهاد این بود که تاریخِ به سلطنت رسیدن محمدرضا شاه پهلوی، بر اساس تقویم جدید عدد سرراست ۲۵۰۰ میشد و در صورت پذیرفته شدن این پیشنهاد، با اضافه کردن رقم رُند ۱۱۸۰ به تقویم هجری خورشیدی، تاریخها به آسانی به شاهنشاهی تبدیل میشد. با تصویب این قانون، سال ۱۳۵۵ هجری خورشیدی، مقارن با سال ۲۵۳۵ شاهنشاهی ایران شد.
- پیشنهاد خسرو بهروز: سال تولد کوروش مبدأ تقویم تاریخ شاهنشاهی قرار گیرد. اما اشکال این پیشنهاد در این بود که تاریخ تولد کوروش فرضی بود در حالی که تاریخ تاجگذاری او در اکثر منابع تأیید شده بود.
در نهایت تصمیم گرفته شد که تاریخ شاهنشاهی با مبدأ تاریخ تاجگذاری کوروش بزرگ به جای تاریخ هجری استفاده شود. قرار شد تاریخ هجری قمری به عنوان تاریخ مذهبی ایرانیان که مورد استفادهٔ روحانیت بود، در کنار تاریخ شاهنشاهی استفاده شود و تاریخ میلادی برای مراودات با کشورهای خارجی بهکار گرفته شود.
چگونگی تبدیل سال خورشیدی و میلادی به شاهنشاهی
امسال برابر با سال ۲۵۸۲ شاهنشاهی ایران است؛
روش تبدیل سال هجری خورشیدی به شاهنشاهی چنین است:
- سال شاهنشاهی = ۱۱۸۰ + سال هجری خورشیدی
روش تبدیل سال میلادی به شاهنشاهی چنین است:
- سال شاهنشاهی = ۵۵۹ + سال میلادی
در تبدیل سال هجری خورشیدی به شاهنشاهی عدد ۱۱۸۰ بکار میرود. به این معنا که ۱۱۸۰ سال پیش از سفر محمد پیامبر اسلام از مکه به مدینه، کوروش بزرگ به پادشاهی رسیده بودهاست. جالب اینجاست که این عدد بهطور تصادفی کاملاً رند درآمده است. این روش سادهتر از روش میلادی است.
در تبدیل سال میلادی به شاهنشاهی عدد ۵۵۹ بکار میرود. به این معنا که ۵۵۸ سال پیش از به دنیا آمدن عیسی مسیح، کوروش هخامنشی به پادشاهی رسیده بود. با این تفاوت که در سه ماه ابتدایی سال میلادی یعنی ژانویه، فوریه، مارس که مصادف با زمستان سال خورشیدی پیش است، باید عدد ۵۵۸ را با سال میلادی جمع بست؛ زیرا سال نو مسیحی از فصل زمستان آغاز میشود و با سال نو ایرانی که آغاز آن بهار است، در تناقض است.
انتقادها و واکنشها
به نظر برخی تحلیلگران، چنین تصمیمی از اشتباهات بزرگ شاه بود. یرواند آبراهامیان، نویسندهٔ کتاب ایران بین دو انقلاب معتقد است که «در دوران معاصر کمتر رژیمی در عالم یافت شده که چنان بیپروا تقویم مذهبی کشورش را مخدوش کند.» سید محمدرضا گلپایگانی از مراجع تقلید در روز سه شنبه ۲۶ اسفند ۱۳۵۴ (فردای اعلام این خبر) طی تلگرافی به رؤسای مجلسها و دولت، به تاریخ شاهنشاهی ایراد گرفت.
روحالله خمینی از مراجع تقلید نیز شش ماه بعد از این تغییر، در پیام عید فطر ۱۳۵۵ بهکارگیری تاریخ شاهنشاهی را حرام اعلام کرد و گفت: «کارشناسانی که میخواهند مخازن مارا به غارت ببرند برای تضعیف اسلام و محو اسم آن نغمه شوم تغییر مبدأ تاریخ را ساز کردند؛ این تغییر، هتک اسلام و مقدمه محو اسلام است، خدای نخواسته، استعمال آن بر عموم، حرام و پشتیبانی از ستمکار و ظالم، مخالف با اسلام عدالتخواه است…».
بهرام مشیری دربارهٔ تاریخ شاهنشاهی ایران و صحیح نبودن تاریخ هجری در ایران اینگونه گفتهاست:
تاریخ ایران بسیار مهم است از کجا آغاز بشود. تاریخ ایران زمین از مهاجرت حضرت شروع نشدهاست. آقا این وضوحش به حدی است انسان خجالت میکشه حرفشو بزنه. تاریخ این مملکت از اونجا آغاز نشده بنابراین تاریخ ما نباید هجری باشه. چون قبل از تاریخ هجری وقایع بسیار مهم در کشور ما اتفاق افتاده که منتهی شدهاست به دولتهای بزرگ، مدنیتهای بزرگ. این مهاجرت ایشان از مکه به مدینه، برای خودشان خوب است، اما منشأ تاریخ ایران زمین نیست تاریخ مردم ایران از اونجا آغاز نشده.
پانویس
- ↑ دانشنامهٔ ایرانیکا، مدخل تقویم
- ↑ گاهشماری در ایران - گاهشماری هجری شمسی بایگانیشده در ۳۰ نوامبر ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine مرکز تقویم
- ↑ زهرا موسیوند و سمیه زیدی (زمستان ۱۳۸۸). «تغییر تقویم هجری به شاهنشاهی به روایت اسناد مجلس سنا» (PDF). پیام بهارستان.
- ↑ «تغییر تاریخ هجری به شاهنشاهی». مرکز اسناد انقلاب اسلامی. بایگانیشده از اصلی در ۲ مه ۲۰۱۶.
- ↑ «تبدیل روز شمار تاریخ ایران از هجری شمسی به تاریخ شاهنشاهی». تودی تایم.
- ↑ حمید علوی (۲۴ اسفند ۱۳۹۴). «تغییر تقویم ایران از هجری به شاهنشاهی؛ انگیزهها و پیامدها». بیبیسی فارسی.
منابع
- امروز در آینه تاریخ، ۲۵ اسفند
- گاهنامه تطبیقی سه هزار ساله، احمد بیرشک، چاپ دوم ۱۳۷۳ خورشیدی.