تداعی‌گرایی

تداعی‌گرایی که امروزه با نام یادگیری از راه شرطی‌سازی شناخته می‌شود روش و نظریه‌ای است که برای اولین بار و به‌طور واضح از ارسطو در ۳۸۴ تا ۳۲۲ (ق. م) شروع شد. در واقع ارسطو فیلسوف یونانی بود که با طرح یادگیری و یادآموزی از طریق هم‌آیی، همانندی و پادآیی (تضاد) میان رویدادها، بنیاد تداعی‌گرایی را استوار نمود.

بنابر اصل هم‌آیی هرگاه دو رویداد از لحاظ زمان و مکان با هم تجربه شوند، بعدها تجربه یکی از آنها موجب می‌شود که رویداد دیگر نیز تداعی شود یا در ذهن حضور یابد. نظیر وقتی که با دیدن آموزگار به یاد شاگرد و دانش‌آموز می‌افتیم.

بنابر اصل همانندی حضور یک رویداد یا تجربه در ذهن موجب می‌شود رویداد یا تجربه دیگری که به آن شباهت دارد، در ذهن تداعی شود. نظیر وقتی که به دوستان قدیم فکر می‌کنیم ممکن است به یاد بیاوریم که عکسی از آنها داریم.

بنابر اصل پادآیی (تضاد) رویدادها و تجربه‌های متضاد یکدیگر را در ذهن تداعی می‌کنند. نظیر کلمات زشت و زیبا یا زرنگ و تنبل.

سده‌ها پس از ارسطو، توماس هابز (۱۵۸۸–۱۶۷۹) نیز بدون اینکه از این اصطلاح استفاده کند، در تبیین فکر انسان به این سازوکارها توجه کرد و آن را به عنوان یکی از استعدادهای روانی وی معرفی کرد. سپس دیوید هیوم (۱۷۱۱–۱۷۷۶) برای نخستین بار و به طور اتفاقی اصطلاح «تداعی معانی» را به کار برد.امروزه با نام شرطی‌سازی در نظریه‌های تورندایک، پاولف، واتسن، اسکینر و دیگران یافت می‌شود. اما کسی که از همه بیشتر مایه رونق و ماندگاری این اصطلاح شد، دیوید هارتلی (۱۷۰۷–۱۷۵۷) بود که با تأسیس مکتبی به همین نام، مروج اصلی تداعی‌گرایی شد.