بایگانی‌های اداری تخت جمشید
بایگانی‌های اداری تخت جمشید یا بایگانی خزانه‌داری تخت جمشید، به دو مجموعهٔ بزرگ از بایگانی‌های اداری حک‌شده بر روی الواح گلی گفته می‌شود که در تخت جمشید یافت شده‌اند. این الواح در طی حفاری‌های قانونی مؤسسه خاورشناسی دانشگاه شیکاگو در دههٔ ۱۹۳۰ یافت شدند. این کاوش‌ها از سال ۱۹۳۰ تا ۱۹۳۴ تحت سرپرستی ارنست هرتسفلد و از ۱۹۳۴ تا ۱۹۳۹ بدست اریک اشمیت انجام می‌شد.
سقوط تخت جمشید بدست اسکندر مقدونی و آتش‌سوزی و نامسکونی شدن آن سبب شده که الواح بایگانی اداری آن در طول سده‌ها حفظ شوند. طبق شواهد بدست‌آمده، آتش‌سوزی تخت جمشید بر این الواح آسیبی نرسانده و تنها باعث فروپاشی دیوار شمالی محافظ آنها شده که این دیوار تا زمان کشف الواح بر روی آنها باقی‌مانده و از آنها حفاظت کرده‌است. حرارت این آتش‌سوزی خود لوح‌های گلی را پخته کرد که سبب استحکام بیشتر و حفظ آنها شد.
هزاران لوح گلی و قطعات شکستهٔ برخی آنها بخشی از یک سامانهٔ اداری هستند که اسناد بیش از پنجاه سال فعالیت حکومتی (از ۵۰۹ پیش از میلاد تا ۴۵۷ پیش از میلاد) را در خود گرد آورده‌اند. این مدارک دربارهٔ شرایط جغرافیایی، اقتصادی، مدیریتی، دینی و اجتماعی حاکم بر منطقهٔ تخت جمشید که قلب سرزمین پارسیان بود اطلاعات بسیار گسترده‌ای در اختیار پژوهشگران گذاشته‌اند.
بایگانی‌های اداری تخت جمشید، تنها منبع دست اول مهم برای درک سازوکار داخلی پادشاهی هخامنشیان است و با وجود باستان‌شناسان بسیاری که بر این مجموعه کار کرده‌اند هنوز جای کار بسیاری باقی است.
بایگانی استحکامات تخت جمشید
بایگانی استحکامات تخت جمشید که آنرا به‌طور خلاصه با PFA (خلاصه‌شدهٔ Persepolis Fortification Archive) یا PFT (خلاصه‌شدهٔ Persepolis Fortification Tablets) نمایش می‌دهند، دسته‌ای از بایگانی‌های بدست آمده از تخت جمشید است که به مدارک و اسناد مربوط به تحویل، انتقال، مالیات، انبارهای محصولات کشاورزی (غله و میوه)، حیوانات اهلی، (گوسفند، بز، گاو و ماکیان)، محصولات غذایی (آرد، نان و غلات، شراب، میوه‌های فراورده، روغن، گوشت) و محصولات حیوانی (همچون چرم حیوانات) در ناحیهٔ تخت جمشید پرداخته و همچنین میزان توزیع محصولات برای قربانی خدایان، خاندان سلطنتی، درباریان، موبدان، افراد دینی، مدیران، کارگران، مسافران، صنعتگران و حیوانات دام را نشان داده‌است.
شمارگان
در سال ۱۹۵۰، ۱۵۳ لوح به همراه ۳۰۰۰۰ قطعه شکسته از الواح و تعداد نامشخصی از الواح نوشته‌نشده به ایران بازگردانده شد.
در سال ۲۰۱۰، بین ۲۰۰۰۰ تا ۲۵۰۰۰ لوح و نیز قطعاتی از آنها که متعلق به ۱۵ تا ۱۸ هزار سند هستند در مؤسسه خاورشناسی باقی‌مانده‌اند. شمارگان اصلی این الواح در زمان خود احتمالاً بیش از ۱۰۰۰۰۰ لوح عیلامی بوده‌اند که مقدار باقی‌ماندهٔ سالم آنها امروزه تنها به زحمت به ۵ درصد بایگانی اصلی هخامنشیان می‌رسد.
طبق تخمین‌ها، اندازهٔ بایگانی اسناد توزیع غذا در منطقهٔ تحت حکومت داریوش بزرگ از ۵۲۲ تا ۴۸۶ پیش از میلاد، به تنهایی بیش از ۲۰۰۰۰۰ لوح بوده‌است.
بایگانی خزانه‌داری تخت جمشید
اریک اشمیت از ۱۹۳۴ تا ۱۹۳۹ طی یک سری از خاکبرداری‌ها موفق به کشف دومین مجموعه از بایگانی‌های الواح شد که با نام بایگانی خزانه‌داری تخت جمشید یا PTA (خلاصه‌شدهٔ Persepolis Treasury Archive) یا PTT (خلاصه‌شدهٔ Persepolis Treasury Tablets) شناخته می‌شود. برای انتقال این الواح به تهران، آنها را در جعبه‌های کوچک فلزی و در میان خاک‌اره قرار دادند.
محتویات این الواح بیشتر به پرداخت پول نقره در عوض کالاهایی چون گوسفند، شراب یا غلات و نیز پرداخت دستمزد کارگران و صنعتگران تخت جمشید و مناطق اطراف می‌پردازد. برخی از این الواح، نامه‌های اداری هستند که دستور به پرداخت دستمزدهای گروهی از کارگران داده‌اند یا اینکه تاییدیه‌هایی هستند که وصول و پرداخت دستمزد به کارگران را تأیید می‌کنند.
شمارگان
کاوشگران در جمع تعداد ۷۴۶ لوح و قطعات آنها را گزارش کرده‌اند. (۱۹۸ لوح سالم و قطعات بزرگ و ۵۴۸ قطعهٔ کوچک‌تر) ۴۶ لوح به مؤسسهٔ خاورشناسی داده شد و بقیه به موزه ایران باستان در تهران فرستاده شد. برخی از این الواح را از سال ۱۹۸۸ در تالار الواح موزه ملی ایران نگه داشته‌اند. ۱۹۹ لوح مُهرشده بدون متن نیز در این کاوش‌ها پیدا شدند.
منابع برخط
- محیط پژوهشی تاریخی و فرهنگی برخط - تارنمای مؤسسه خاورشناسی دانشگاه شیکاگو منبعی اصلی برای دسترسی به پایگاه دادهٔ برخط بایگانی‌های استحکامات تخت جمشید (PFA) است که در آن تمامی این بایگانی (عیلامی، آرامی، گلیفی و دیگر زبان‌ها) را می‌توان دید یا در آن جستجو کرد.
- پروژه پژوهش سامی غرب - در تارنمای دانشگاه کالیفرنیای جنوبی با هماهنگی مؤسسه خاورشناسی دانشگاه شیکاگو می‌توان به مجموعه‌ای از تصاویر با کیفیت این الواح دسترسی داشت و آنها را از زوایای گوناگون مورد بررسی قرار داد.
- Achemenet and MAVI - تارنمای پژوهش‌های هخامنشی در کالج د فرانس که ویرایش‌هایی کامل از ترجمه برخی از الواح بایگانی استحکامات تخت جمشید ارائه کرده‌است. این نسخه‌ها به MAVI پیوند داده شده‌اند تا خوانندگان به تصاویر برخط و با کیفیت بالای موزهٔ مجازی هخامنشیان دسترسی داشته باشند.
- کتابخانه مجازی خط میخی - در تارنمای دانشگاه کالیفرنیای لوس آنجلس می‌توان به تصاویر با کیفیت پایین این الواح به سرعت دسترسی داشت.
جستارهای وابسته
- دبیره میخی هخامنشی - دبیره‌ای میخی که نوشته‌های پارسی باستان هخامنشیان با آن نوشته شده
- بحران آثار باستانی ایران دانشگاه شیکاگو - تلاش برای توقیف اشیای باستانی ایران در دانشگاه شیکاگوی آمریکا و فروش آن برای جبران خسارات وارده به اسرائیلی‌های آسیب‌دیده از عملیات انتحاری در اسرائیل