ایل چگنی

بیشتر چگنی‌ها به زبان لری سخن می‌گویند. چگنی‌های قزوین به لری و ترکی آذربایجانی صحبت می‌کنند و چگنی‌های خراسان به سبب همسایگی با ترک‌ها زبانشان ترکی شده‌است. چگنی‌های ساکن عراق نیز به کردی صحبت می‌کنند.

امروزه بیشتر چگنی‌ها به زبان لری سخن می‌گویند.دانشنامه ایرانیکا، لغتنامه دهخدا و ایرج افشار چگنی، چگنی‌ها را کرد تبار معرفی می‌کنند. چگنی در عراق نیز یکی از ایلات کرد ساکن در کردستان عراق است.
دائرةالمعارف بزرگ اسلامی چگنی را یکی از ایلات لر ساکن لرستان معرفی می‌کند که گروهی از آنان به کردستان، قزوین، خراسان، خوزستان و فارس کوچانده شدند.

کلمه چگنی از ریشه «چگه» که چشمه‌ای است در دامنه سفیدکوه (محل اسکان طوایف چگنی) گرفته شده‌است و روستایی به همین نام «چگه» نیز در همان منطقه وجود دارد این نظر مورد وثوق افراد مختلفی از همین طایفه است.

گروهی معتقدند چگنی‌ها از لرستان به کردستان مهاجرت کردند و برعکس گروهی معتقدند آنها از کردستان به لرستان آمده‌اند. چگنی در دوران صفویان دارای قدرت بود و ایل به غارت کاروان‌های تجاری می‌پرداخت. با شکایت تجار به شاه طهماسب اول وی اقدام به تبعید عده‌ای از ایل به قوچان در خراسان نمود. پس از حکومت صفویان بسیاری از چگنی‌های تبعید شده به لرستان بازگشتند.
تنها نشانه‌ای که از ایل در کردستان وجود دارد روستایی با همین نام در شهرستان بیجار است در لرستان اما همچنان جمعیت زیادی از چگنی‌های بین خرم‌آباد تا رودخانه کشکان ساکن هستند. هنگامی که شرق‌شناس بریتانیایی هنری راولینسون در سال ۱۹۱۱ میلادی به لرستان سفر کرد جمعیت چگنی‌ها را ۲۰۰۰ خانواده تخمین زده‌است. همچنین آمارها نشان می‌دهد در دهه ۱۹۷۰ میلادی تعداد خانوار این ایل به ۵۱۰۰ خانوار رسیده که از این مجموع تعداد ۳۰۰ خانوار در کرکوک و سلیمانیه در عراق ساکن بودند.
در سفری که میرزا ابراهیم نامی در زمان حکومت آقا محمدخان قاجار به منطقه قزوین داشت تعداد خانوار چگنی‌ها را ۸۵۰ خانوار اعلام کرده‌است. قبیله‌ای عرب به نام اولاد چگنی در فارس ساکن است به گفته آمار ارتش ایران در سال ۱۹۵۷ میلادی تعداد خانوار این قبیله ۱۲۰ خانوار بوده‌است. احتمال می‌رود چگنی نیز در به قدرت رسیدن زندیان، کریم خان زند را یاری کرده و همراه وی به شیراز رفته باشند.

بخشی از ایل چگنی در عراق به‌خصوص در مناطق شمال شرق شهر سلیمانیه زندگی می‌کنند. با توجه به جمعیت این ایل در عراق، بخش کوچکی از طوایف چگنی در ایران و در استان لرستان در شهرستان دوره و بخش ویسیان زندگی می‌کنند. علاوه بر لرستان، چگنی‌ها دراستان خراسان، بخش چگنه، استان قزوین، استان گیلان شهر لوشان،استان خوزستان شهرستانهای شوش و اندیمشک، دزفول،گتوند،استان مرکزی بخش خنداب وشهرستان ملایر و استان فارس زندگی می‌کنند.

طوایف چگنی در لرستان

طوایف ایل چگنی در لرستان عبارتند از:

• میرزاوند
• سوزوار
• شاه‌ کرمی
• ویس‌ کرمی
• فلاوند
• کلمرد
• رکرک
• بداق
• شیراوند
• احمدوک
• رومیانی
• نجمیسلی
• زهراکار

طوایف وابسته

• طولابی
• امیر
• حیات غیبی
• پیرحیاتی

طایفه میرزاوند چگنی

طایفه بزرگ میرزاوند که یکی از طوایف بزرگ ایل چگنی است شامل دو طایفه میرزاوند سراب دوره چگنی و میرزاوندهای شهرستان اندیمشک می باشند که خود این فلسفه‌ای دارد طبق مطالب آمده در کتاب تاریخ ایلات و طوایف لرستان میرزا جد بزرگ طایفه میرزاوند ۵ پسر داشت که نام یکی از پسران او علیرضا بوده و علیرضا به خاطر اختلاف و نزاع که بین او و دیگر برادرانش رخ داد از ناحیه چگنی سراب دوره حال حاضر به بخش الوار گرمسیر شهرستان اندیمشک و به میان طایفه قلاوند نقل مکان می کند و در آنجا با دختری از طایفه قلاوند ازدواج کرده و پسرانی به نام های شیرزاد (پسر بزرگ)، شیرمهد، کلورضا و رضا از او زاده شد که فرزندان آنها به طایفه میرزاوند بخش الوار شهرستان اندیمشک معروفند و تیره‌های مختلفی از آنها شکل گرفته دیگر برادران علیرضا که در دوره چگنی بودند نسل دیگری از فرزندان میرزا را تشکیل دادند که به میرزاوندهای دوره چگنی معروفند. رضا خود دو همسر به نام‌های فرخی و گلناز داشت که فرزندان آنها به شاخه‌های فرخی و گلناز معروف شدند از همسر بزرگ او به اسم فرخی که از طایفه میرعالی بخش الوار بود ۵ پسر به نام‌های غلام-افشار-سردار-پادار و افصید زاده شد که فرزندان هر یک از اینها به نام یک تیره معروف شدن از همسر دومش گلناز نیز دو پسر زاده شدند.

طوایف چگینی در قزوین و گیلان

طوایف ایل چگنی در قزوین و گیلان عبارتند از:

• نظامیوند
• بهادیوند
• گودرزوند
• سردیوند
• پیرمردوند
• میرخوند
• مالمیر چگینی
• بابایی چگینی
• کَلهُر چگینی
• کوگیر
• جودکی چگینی
• زبیدار چگینی

• امان‌الهی بهاروند، سکندر (۱۳۹۳). قوم لر. تهران: نشر آگه. شابک ۹۶۴-۳۲۹-۱۳۵-۹.