انقلاب رومانی

نارضایتی حاکم در بین مردم رومانی خود را با انتشار نامه‌ای از سوی شش کمونیست سابق به نمایش گذارد. این نامهٔ انتقادی که یکی از امضا کنندگان آن کورنلیو مانسکو، رئیس سابق مجمع عمومی سازمان ملل بود، در روز ۱۰ مارس ۱۹۸۹ در روزنامهٔ نیویورک تایمز منتشر شد. نویسنده این نامه سیلویو بروکان بود که رهبر ایدئولوژیک «جبههٔ نجات ملی» محسوب می‌شود. پیش از این نیز به هنگام کنگرهٔ چهاردهم حزب کمونیست رومانی، نامه‌ای از سوی همین جبهه منتشر شد که از اعضای کنگره خواسته بود نیکلای چائوشسکو، رهبر حزب را از کار برکنار کنند.

آتش انقلاب رومانی در شهر کوچک مرزی، تیمیشوارا برافروخته شد. این شهر قبلاً هم شاهد ناآرامی‌هائی بود که توسط نیروهای امنیتی سریعاً در نطفه خفه شده بود. در این شهر، لاسلو توکس، کشیش وابسته به کلیسای رفورمیستی مجارستان روز ۱۰ دسامبر سال ۱۹۸۹، زیر فشار مسوولان حکومت کمونیستی اعلام کرد که ناگزیر به مهاجرت است. او مأموران امنیتی را به نفوذ در کلیسا و به مداخله در امور دینی و معنوی متهم کرده بود. این کشیش گمنام می‌گفت: «مردمی که در نخستین ساعات گرد آمدند از اعضا کلیسای خود ما بودند، اما بعد، ساعت به ساعت بسیاری از مردم شهر فارغ از باپتیست، ارتدکس، مجار و کاتولیک بودنشان و فارغ از کیش و آیین و ملیتشان به ما پیوستند».

روز بعد مسئولان حکومتی از جمله شهردار، به کلیسای کشیش توکس آمدند و از اجتماع‌کنندگان خواستند که پراکنده شوند. معترضان، آنان را هو کردند و تمامی راه‌های مجاور کلیسا را بستند. آن‌ها فریاد می‌زدند: آزادی! آزادی!

به گفتهٔ لاسلو توکس، مردم انگیزهٔ اولیهٔ اعتراض‌شان را از یاد برده و دیگر خواستار سرنگونی نظام بودند.

در حالی که ساعت ۱۰ صبح روز ۱۷ دسامبر سال ۱۹۸۹ ژنرال استانکولسکو در شهر تیمیشوارا وضعیت فوق‌العاده اعلام کرد، نیکلای چائوشسکو رهبر رومانی در تهران در حال نهادن دسته گل بر قبر روح‌الله خمینی بود.

در همان روز ارتش و نیروهای سازمان امنیت، سکوریتاته، بر روی مردم در تیمیشوارا آتش گشودند که ۵۸ نفر کشته و ۹۲ نفر زخمی شدند. روز ۱۹ دسامبر وقتی چائوشسکو از تهران بازگشت در پیامی تلویزیونی ناآرامی‌ها را کار عوامل و جاسوسان خارجی دانست.

دو روز بعد ۱۵ قطار با ۲۰ هزار نفر از اعضای «گارد وطن» که از طرفداران چائوشسکو محسوب می‌شدند، مسلح به چماق و میله‌های آهنی بسوی شهر تیمیشوارا روانه شدند. به آن‌ها گفته شده بود که «مجارها کنترل شهر را برعهده گرفته‌اند». وقتی که آن‌ها در مرکز شهر با ۱۵۰ هزار تظاهرکننده روبرو شدند، در پایان آن روز با این خبر به شهرهای خود بازگشتند که «دولت فریب‌شان داده‌است».

در ۲۱ دسامبر، در حالی که ۱۱۰ هزار نفر در مرکز شهر بخارست جمع شده بودند، چائوشسکو خطاب به آنان مثل همیشه از پیشرفت‌های سوسیالیستی سخن راند. در حالی که در آغاز مردم عکس‌العملی نسبت به این سخنان از خود نشان ندادند، ناگهان جو تغییر کرد و او با هو کردن‌های مردم و شعار «مرگ بر دیکتاتور» روبرو شد.

او که بهت زده شده بود، بدون هیچ برنامهٔ از پیش تعیین شده‌ای نخست ۱۰۰ لی بر حقوق کارگران افزود. همسر چائوشسکو، النا که در کنارش ایستاده بود به کمک‌اش شتافت و به او گفت: «با مردم صحبت کن، با مردم صحبت کن». چائوشسکو نیز در عکس‌العمل به وضعیت در میدان به مردم می‌گفت: «آرام باشید، آرام باشید.»

در روز ۲۲ دسامبر چائوشسکو در نشست کمیتهٔ مرکزی خبر «خودکشی» وزیر دفاع که «خیانت او برملا شده بود» را به اطلاع اعضا رساند، برداشت مردم و نظامیان این بود که وزیر دفاع به دلیل امتناع از سرکوب و کشتار مردم به قتل رسیده‌است. حوالی ساعت نه و نیم صبح مرکز بخارست مملو از تظاهرکنندگان شده بود.

ساعت ۱۰ صبح تلویزیون وضعیت فوق‌العاده برای کشور اعلام کرد و تجمع بیش از ۵ نفر را غیرقانونی اعلام کرد. چائوشسکو با اعلام مرگ وزیر دفاع، ویکتور استانکولسکو (Victor Stănculescu) را به وزرات دفاع منصوب کرد. استانکولسکو، چائوشسکو را متقاعد کرد که با هلیکوپتر کاخ ریاست جمهوری را ترک کند. استانکولسکو همچنین بدون مشورت با چائوشسکو به نیروهای نظامی دستور داد که به پادگانهای خود برگردند. هنگامی که مردم به کاخ ریاست جمهوری حمله کردند، نیروهای تحت امر استانکولسکو از خود مقاومتی نشان ندادند. استانکولسکو با اجتناب از اجرای دستورهای چائوشسکو، در حالی که همچنان فرمانده نیروهای نظامی بود، نقشی کلیدی در انقلاب رومانی ایفا کرد. چائوشسکو یک بار دیگر هم تلاش کرد که با سخنرانی از بالکن ساختمان ریاست جمهوری مردم را به آرامش دعوت کند، اما جمعیت خشمگین تلاش او را ناموفق گذاشتند و در همین حال عده‌ای وارد کاخ ریاست جمهوری شده و تلاش کردند تا خود را به بالکن برسانند. ساعت ۱۱ و ۲۰ دقیقه روز ۲۲ دسامبر هلی‌کوپتری بر بام کاخ ریاست جمهوری نشست و در حالی که مردم به درون ساختمان رخنه کرده بودند، چائوشسکو و همسرش موفق به فرار شدند. در عصر همان روز، استانکولسکو، از میان گروه‌های متعددی که برای پرکردن خلاء قدرت تلاش می‌کردند، گروه سیاسی زیر نظر ایون ایلیسکو (Ion Iliescu) را انتخاب کرد تا مورد حمایت قراردهد. ساعت ۱۳ رادیو و تلویزیون به دست مردم افتاد و میرسا دنیسکو شاعری که در حبس خانگی بسر می‌برد در یک سخنرانی خبر فرار دیکتاتور را اعلام کرد. یک ساعت بعد ایون ایلیسکو خبر تشکیل «جبهه نجات ملی» را اعلام کرد.

سرگرد مالوتان خلبان هلی‌کوپتری که چائوشسکو و همسرش با آن موفق به فرار شدند، پس از اینکه آگاه شد در پایتخت انقلاب شده‌است، آن‌ها را به بهانه اینکه بزودی مورد حمله پدافند هوائی قرار خواهند گرفت، در نزدیکی اتوبان شماره هفت پیاده کرد. محافظان چائوشسکو جلوی دو اتومبیل را گرفتند تا از اتومبیلشان استفاده کنند. راننده اتومبیل دوم که یک دوچرخه ساز بود به آن‌ها اطمینان داد که اداره دفع آفات نباتی مخفیگاه خوبی برای آن‌ها خواهد بود. رئیس اداره این دو را به انباری در این اداره برد و در انبار را قفل کرد و سپس به پلیس اطلاع داد. پس از آن نیروهای ارتش به فرماندهی افسری به نام دینو، چائوشسکو و همسرش را به پادگان تارگوویستر منتقل کردند. سرگرد مالوتان خلبان هلی‌کوپتر در سال ۱۹۹۵ پس از برخورد هلیکوپترش به سیم هوایی برق فوت کرد. دینو به‌طور نامعلومی فوت کرد.

در روز ۲۴ دسامبر «جبههٔ نجات» تصمیم به محاکمه چائوشسکو گرفت. فردای آن روز دادگاه نظامی تشکیل و چائوشسکو در آن به اعدام محکوم شد. ساعت ۳ بعد ازظهر همان روز حکم به اجرا درآمد و دو روز بعد فیلم اجرای حکم از تلویزیون پخش شد.

• انقلاب‌های ۱۹۸۹

• «۲۰ سال پس از انقلاب رومانی». دویچه وله فارسی. ۲۴ اکتبر ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۷.