اندازه دانه
اندازه دانه یا اندازه ذرات (انگلیسی: Grain size) به قطر دانه‌ها و ذرات رسوب یا قطعات سنگ‌شده در سنگ‌های آواری گفته می‌شود. اصطلاح اندازه دانه همچنین به دیگر مواد دانه‌ای نیز اطلاق شود که در این حالت با اندازه کریستالیت که اشاره به اندازه بلور درون ذرات یا دانه‌ها دارد متفاوت است. اندازه مواد دانه‌ای ممکن است از ذرات بسیار کوچک کلوئیدی تا رس، سیلت، ماسه، شن تا تخته‌سنگ‌های بزرگ متفاوت باشد.
مقیاس فی (phi)
طبقه بندی دانه‌ها از روی بلندترین قطر آنها صورت می‌گیرد که برای اولین بار توسط ادون و ونتورت ارائه شده است. بازه اندازه دانه‌ها به طبقاتی تقسیم می‌شود که در مقیاس ونتورت هرکدام دارای نام مشخصی هستند و در ایالات متحده آمریکا از آن استفاده می‌شود. مقیاس ونتورت یک مقیاس لگاریتمی است که در آن، حد هر درجه دو برابر بزرگ‌تر از حد درجه کوچک‌تر بعدی است. مقیاس فی (phi) که با (φ) نشان داده می‌شود، گونه‌ای تغییریافته از مقیاس ونتورت است که توسط ویلیام کرومبین در سال ۱۹۳۷ ابداع شد. مقیاس فی نیز یک مقیاس لگاریتمی برای تقسیم بندی قطر دانه‌ها است که از تبدیل مقیاس ونتورت پدید آمده است. مقیاس فی عبارت است از لگاریتم منفی قطر ذره در مبنای دو.
| مقیاس فی (φ) | بازه اندازه (متریک) | بازه تقریبی اندازه (اینچ) | نام دانه (طبقه‌بندی ونتورت) | دیگر نام‌ها |
|---|---|---|---|---|
| <−8 | >256 میلی‌متر | >10.1 اینچ | تخته‌سنگ | |
| −6 تا −8 | 64–256 میلی‌متر | 2.5–10.1 اینچ | قلوه‌سنگ | |
| −5 تا −6 | 32–64 میلی‌متر | 1.26–2.5 اینچ | شن بسیار درشت | سنگ‌ریزه (ریگ) |
| −4 تا −5 | 16–32 میلی‌متر | 0.63–1.26 اینچ | شن درشت | قطعه‌سنگ |
| −3 تا −4 | 8–16 میلی‌متر | 0.31–0.63 اینچ | شن متوسط | قطعه‌سنگ |
| −2 تا −3 | 4–8 میلی‌متر | 0.157–0.31 اینچ | شن ریز | قطعه‌سنگ |
| −1 تا −2 | 2–4 میلی‌متر | 0.079–0.157 اینچ | شن بسیار ریز | دانه |
| 0 تا −1 | 1–2 میلی‌متر | 0.039–0.079 اینچ | ماسه بسیار درشت | |
| 1 تا 0 | 0.5–1 میلی‌متر | 0.020–0.039 اینچ | ماسه درشت | |
| 2 تا 1 | 0.25–0.5 میلی‌متر | 0.010–0.020 اینچ | ماسه متوسط | |
| 3 تا 2 | 125–250 میکرون | 0.0049–0.010 اینچ | ماسه ریز | |
| 4 تا 3 | 62.5–125 میکرون | 0.0025–0.0049 اینچ | ماسه بسیار ریز | |
| 8 تا 4 | 3.9–62.5 میکرون | 0.00015–0.0025 اینچ | سیلت (لای) | گِل |
| 10 تا 8 | 0.98–3.9 میکرون | 3.8×10–0.00015 اینچ | رس | گِل |
| 20 تا 10 | 0.95–977 نانومتر | 3.8×10–3.8×10 اینچ | کلوئید | گِل |
مقیاس بین‌المللی
طبقه‌بندی اعلام شده توسط سازمان بین‌المللی استانداردسازی (ISO 14688-1:2002) بر مفهوم بنیادی شناسایی و طبقه‌بندی خاک بر اساس مواد تشکیل‌دهنده و ویژگی‌های آن استوار است و اغلب در کاربردهای مهندسی خاک از آن استفاده می‌شود.
| نام | بازه اندازه (میلی‌متر) | بازه تقریبی اندازه (اینچ) | |||
|---|---|---|---|---|---|
| خاک بسیار درشت | تخته‌سنگ بزرگ | LBo | >630 | >24.8031 | |
| تخته‌سنگ | Bo | 200–630 | 7.8740–24.803 | ||
| قلوه‌سنگ | Co | 63–200 | 2.4803–7.8740 | ||
| خاک درشت | شن | شن درشت | CGr | 20–63 | 0.78740–2.4803 |
| شن متوسط | MGr | 6.3–20 | 0.24803–0.78740 | ||
| شن ریز | FGr | 2.0–6.3 | 0.078740–0.24803 | ||
| ماسه | ماسه درشت | CSa | 0.63–2.0 | 0.024803–0.078740 | |
| ماسه متوسط | MSa | 0.2–0.63 | 0.0078740–0.024803 | ||
| ماسه ریز | FSa | 0.063–0.2 | 0.0024803–0.0078740 | ||
| خاک ریز | سیلت | سیلت درشت | CSi | 0.02–0.063 | 0.00078740–0.0024803 |
| سیلت متوسط | MSi | 0.0063–0.02 | 0.00024803–0.00078740 | ||
| سیلت ریز | FSi | 0.002–0.0063 | 0.000078740–0.00024803 | ||
| رس | Cl | ≤0.002 | ≤0.000078740 | ||
جستارهای وابسته
منابع
- ↑ «اندازه دانه رسوبی». دانشنامه رشد. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ اوت ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۹ ژوئن ۲۰۱۶.