الفبای تبتی
الفبای تبتی یک الفبای نوشتاری ابوگیدا است که برای نوشتن زبان‌های تبتی مانند تبتی و همچنین دزونگخایی، سکمی، لدخی و گاهی بلتی استفاده می‌شود. شکل چاپ شدهُ آن خط اوچن نام دارد در حالی که خط دست‌نوشتهٔ آن که روزمره استفاده می‌شود، خط اومی نامیده می‌شود.
| تبتی | |
|---|---|
| نوع | ابوگیدا |
| زبان‌ها | تبتی، دزونگخا، لداخی، سکمی، بالتی، تامانگی، شرپا، یولمو، شانگلا |
| دورهٔ زمانی | حدود ۶۵۰ میلادی تاکنون |
| سامانهٔ مادر | |
| سامانهٔ فرزند | خط لیمبو یا خط سیریجانگا، لپچا، فاگس-پا |
| سامانهٔ خواهر | آسامی، بنگالی |
| ایزو ۱۵۹۲۴ | Tibt, 330 |
| جهت | چپ به راست |
| مخفف یونیکد | Tibetan |
| دامنه یونیکد | U+0F00–U+0FFF |
[الف] دربارهٔ سرمنشا خط‌های برهمایی اتفاق نظر جهانی نیست. | |
الفبای تبتی به گسترهٔ قومی-هویتی تبتی در سراسر تبت، بوتان، هند و نپال بسیار نزدیک است. الفبای تبتی مبدأ هندی دارد و و نیای الفبای لیمبو، الفبای لپچا و خط چند زبانهٔ فاگس-پا است.
حروف
حروف الفبای تبتی عبارتند از:
| غیرحلقی بلند | حلقی میانه | واک‌دار کوتاه | خیشومی کوتاه | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| حرف | IPA | حرف | IPA | حرف | IPA | حرف | IPA | |
| زبانی | ཀ | /ka/ | ཁ | /kʰa/ | ག | /ɡa*/ | ང | /ŋa/ |
| کامی | ཅ | /tʃa/ | ཆ | /tʃʰa/ | ཇ | /dʒa*/ | ཉ | /ɲa/ |
| دندانی | ཏ | /ta/ | ཐ | /tʰa/ | ད | /da*/ | ན | /na/ |
| ཙ | /tsa/ | ཚ | /tsʰa/ | ཛ | /dza*/ | ཝ | /wa/ | |
| لبی | པ | /pa/ | ཕ | /pʰa/ | བ | /ba*/ | མ | /ma/ |
| کوتاه | ཞ | /ʒa*/ | ཟ | /za*/ | འ | /a/ ⟨ʼa⟩ | ཡ | /ja/ |
| میانه | ར | /ra/ | ལ | /la/ | ཤ | /ʃa/ | ས | /sa/ |
| بالا | ཧ | /ha/ | ཨ | /a/ ⟨ꞏa⟩ | ||||
| * – فقط در وام‌واژه‌ها | ||||||||
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ چمبرلین 2008
- ↑ دانیلز، Peter T. و ویلیام روشن است. جهان سیستم‌های نوشتن. New York: Oxford University Press, 1996.
منابع
- Asher, R. E. ed. The Encyclopedia of Language and Linguistics. Tarrytown, NY: Pergamon Press, 1994. 10 vol.
- Beyer, Stephan V. (1993). The Classical Tibetan Language. Reprinted by Delhi: Sri Satguru.
- Chamberlain, Bradford Lynn. 2008. Script Selection for Tibetan-related Languages in Multiscriptal Environments. International Journal of the Sociology of Language 192:117–132.
- Csoma de Kőrös, Alexander. (1983). A Grammar of the Tibetan Language. Reprinted by Delhi: Sri Satguru.
- Csoma de Kőrös, Alexander (1980–1982). Sanskrit-Tibetan-English Vocabulary. 2 vols. Reprinted by Delhi: Sri Satguru.
- Daniels, Peter T. and William Bright. The World’s Writing Systems. New York: Oxford University Press, 1996.
- Das, Sarat Chandra: "The Sacred and Ornamental Characters of Tibet". Journal of the Asiatic Society of Bengal, vol. 57 (1888), pp. 41–48 and 9 plates.
- Das, Sarat Chandra. (1996). An Introduction to the Grammar of the Tibetan Language. Reprinted by Delhi: Motilal Banarsidass.
- Jacques, Guillaume 2012. A new transcription system for Old and Classical Tibetan, Linguistics of the Tibeto-Burman Area, 35.3:89-96.
- Jäschke, Heinrich August. (1989). Tibetan Grammar. Corrected by Sunil Gupta. Reprinted by Delhi: Sri Satguru.