ایل ارکوازی

ایل هزاره (ارکوازی وبولی) از ایلات بزرگ استان ایلام است. که به زبان کُردی کلهری تکلم می‌کنند

در دانشنامه ایرانیکا، ایل ارکوازی را به همراه بقیه ایلات استان ایلام در قسمت ایلات کُرد آورده‌است. زبان مردم ایل ارکوازی، زبان کُردی می‌باشد. عمدتاً در استان ایلام در شهر چوار یکجانشین شده‌اند، بخش دیگری از این ایل در دهستان ارکوازی یکجانشین شدند. ایل ارکوازی یکی از ایلات بزرگ غرب کشور است. تمرکز ایل ارکوازی در ایلام، اسلام‌آباد کرمانشاه، خانقین، مندلی و مرکز آن چوار می‌باشد و از تیره‌های متعددی تشکیل شده‌است. تیره بی بزرگترین تیره هزاره بعد از بولی می‌باشد. مردم ایل هزاره بیشتر به دامداری وکشاورزی اشتغال دارند و در آوازهای محلی نظیر هوره صاحب سبک می‌باشند وسبک آنها به ارکوازی چر مشهور است. برخی معتقدند ایل ارکوازی اصالتاً کرد ترکیه و کرمانج هستند و از محدوده جنوب شرقی ترکیه وان دیاربکر به ایلام مهاجرت کرده‌اند که تلفظ برخی از جملات کرمانجی نظیر: خوازم، منال و برخی دیگر از واژه‌های کرمانجی گویای این مسئله است دسته ای از ارکوازی‌ها در نورآباد لرستان که به زبان لکی صحبت می‌کنند و به چواری‌ها معروفند نیز از همین ایل هستند که در گذشته کوچ کرده‌اند. از مشخصه بارز مردمان ایل هزاره می‌توان به صلح طلبی، مهمان نوازی، اهل هنر و شعر و عرفان، اهل هوره و دارای مقام و سبک‌های خاص مانند (ئه‌رکه‌وازی چڕ)و (بازی چر)، اهل پایکوبی و جشن‌های باستانی و سنتی و … اشاره کرد. از مشاهیر بزرگ این ایل می‌توان به غلامرضاخان ارکوازی (برجسته‌ترین شاعر و عارف ایلامی) و شاکه بولی (دومین شاعر بزرگ ایلامی) اشاره کرد که نام و آوازهٔ آنها در تمام مناطق کردنشین نام آشناست. مردمان هزاره کرد هستند اما با توجه به اینکه ایل بزرگ هزاره (ایل متحده ارکوازی و بولی) شامل ۱۱ طایفه مستقل و ۱۷ تیره با نیای متفاوت است تنوع قومیتی وجود دارد، نژادهای طوایف مختلف این ایل را به کرمانج‌های دیاربکر کردستان ترکیه، کلهرها، لک‌ها، و یا بومیان کردی (مهکی) و بومی ساکن منطقه ایلام نسبت می‌دهند.

ریشه نام هزاره

به ایل ارکوازی در زمان قدیم به دلیل جمعیت بالا هزاره می‌گفتند که استعاره از جمعیت بالای هزار است.

ریشه نام ئه رکوازی

ارکوازی کلمه کردی به معنای جای شادی و پایکوبی است.

واژهارک به معنای:(جا، مکان)

واژه وازی به معنای:(بازی و پایکوبی)

تیره و طوایف ایل هزاره ارکوازی

هزاره ارکوازی ازتیره وطوایف متعددی تشکیل شده که اکثریت آنها بجز بخش کوچکی از بولی خود را منسوب این ایل می‌دانند.

۱-طایفه بی: تشکیل شده از یازده تیره و هوز که در ۶ روستا و آبادی متفاوت بوده‌اند. اسامی آبادی:

• مله سیه
• چشم سرخ
• بان امرود
• مله کو
• آواره (بهارستان)
• چنارگ

۲-طایفه میه سم:برگرفته از ۳ تیره بزرگ و بااصالت کاملا ارکوازی وزادگاه غلامرضاخان ارکوازی و از روستاهای آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بانویزه
• بلوان

۳-طایفه قیطولی:از بزرگ‌ترین طایفه های ارکوازی، قیطولی است که از ۵ تیره متفاوت تشکیل شده‌است. از مهم‌ترین آبادی‌های آن می‌توان به:

• میرگ
• انارگ
• ملیه
• گله جار
• رانام

۴-طایفه کاره شونی:برگرفته از ۷ تیره وچند روستای مختلف است که اسامی روستاهای آن به شرح زیر است:

• طاقطاوی
• قسمتی از پارده
• قسمتی ازبرجعلی

۵-طایفه ملک شونی:از بزرگترین طایفه های ارکوازی و ساکن شهر چوار متشکل از چند تیره است.