ارجاع
در زبان‌شناسی به حالتی در جمله‌ها که درک معنای یک عنصر متنی با مراجعه به عناصر دیگر متن امکان‌پذیر می‌شود ارجاع می‌گویند. عمده ارجاعات را ضمایر شخصی، ملکی، اشاره‌ای و صفات ملکی تشکیل می‌دهند.
برای نمونه در این متن (۲۵۵: گلشیری، ۱۳۸۰):
- «می‌نشینم توی تختم و به او نگاه می‌کنم، آن قدر که چشمم تار می‌شود، یا به اشک می‌نشیند طوری که فکر می‌کنم نیستش، آن تکه گوشت کوچک من آنقدر کوچک شده است که پاک محو شده، مثل انگشت کوچک پای همه آدم‌ها.»
در اینجا، ضمیر «ش» و «او» به نهاد محذوف برمی‌گردد و مرجع در بافت بعدی داستان می‌آید که همان تکه گوشت زائد است. به واسطه این شگرد، خواننده کنجکاو می‌شود تا ادامه متن را برای دریافت چیستی مرجع بخواند.ارجاع به معنی اطلاع دادن به صورت رسمی استفاده نمیشود
مرجع‌داری
به عنصری زبانی که به عنصری دیگر اشاره می‌کند مرجع‌دار گفته می‌شود. به همین صورت رابطهٔ میان مرجع‌دار و مرجع در جمله یا جمله‌های پیشین یا پسین را مرجع‌داری می‌گویند.
ارجاعات بر دو نوع‌اند: ۱-ارجاعات درون‌متنی ۲-ارجاعات برون‌متنی:
درون‌متنی
مرجع‌داری که به مرجعی پیش یا پس از خود در همان متن زبانی ارجاع می‌دهد درون‌مرجع نامیده می‌شود.
ارجاع درون‌متنی خود بر دو نوع است:
- الف) پیشین‌سوی که مرجع پیش از ضمیر قرار می‌گیرد؛ یعنی ضمیر به اسم (مرجع) پس از خود ارجاع و ارتباط معنایی پیدا می‌کند. مرجع‌داری که مرجعش پیش از خودش واقع شده است پیش‌مرجع نامیده می‌شود.
- ب) پسین‌سوی که در متن نخست ضمیر و سپس مرجع قرار می‌گیرد. مرجع‌داری که مرجعش پس از خودش واقع شده است پس‌مرجع نامیده می‌شود.
عناصر ارجاعی درون‌متنی به سه دسته تقسیم می‌شوند:
- ۱- ارجاع شخصی: که در موقعیت کلام از طریق شخص نقش‌آفرینی می‌کند.
- ۲- ارجاع اشاره‌ای: که از دیدگاه موقعیت مکانی و فاصله کاربرد دارد.
- ۳- ارجاع مقایسه‌ای: که از طریق همانندی یا شباهت در یک متن مورد استفاده قرار می‌گیرد. توجه داشته باشیم که این نوع ارجاع ممکن است عطف به پیش یا پس شود که ممکن است یک واژه یا یک جمله کامل را هم‌پوشی نماید.
برون‌متنی
ارجاعات برون‌متنی مخاطب را در جهت درک و تفسیر معنا نیازمند اطلاعاتی خارج از متن می‌سازد. معمولاً مخاطب این مشکل را با استفاده از بافت زبان‌شناختی و بافت موقعیتی - محیطی حل و فصل می‌کند. مرجع‌داری که مرجع و معنای آن با رجوع به خارج از متن زبانی مشخص می‌شود را برون‌مرجع و چنین رابطه‌ای را برون‌مرجعی می‌گویند.
منابع
- جلالی، جلال‌الدین: ضرورت شناخت و کاربرد «انسجام و پیوستگی» در ترجمه انگلیسی قرآن کریم. بازدید: سپتامبر ۲۰۱۳.
- به‌جو، زهره: طرح کدبندی ابزارهای انسجام در زبان فارسی. در نشریه «فرهنگ». بهار و تابستان ۱۳۷۷ - شماره ۲۵ و ۲۶. ص۱۹۲.
- فرزان سجودی و لیلا صادقی: کارکرد گفتمانی سکوت در ساخت‌مندی روایت داستان کوتاه. شهریور ۸۹.