خودپروردگی

از دیدگاه لغوی، خودپرور جانداری است که خوراک خود را بدون وابستگی به موجودی دیگر تأمین می‌کند و دگرپرور نیز به اندامگانی (Organism) گفته می‌شود که برای برآوردن نیازهای غذایی خود به زیاگان دیگر وابسته است.

در منابع علمی گوناگون، خودپرور (و عکس آن؛ دگرپرور) را به چند شیوه معنی کرده‌اند. تعریف مختصر این اصطلاح که در بیشتر منابع به آن اشاره شده‌است عبارت است از زیاگانی که انرژی و مواد مورد نیاز خود را بدون وابستگی به موجودی دیگر و تنها با استفاده از مواد معدنی (غیر آلی) به دست می‌آورند و با استفاده از آن‌ها مواد آلی پیچیده ( مانند کربوهیدرات ها ، چربی ها و پروتئین ها ) می‌سازند.[۱]

هتروتروف ها برای برآوردن نیازهای غذایی خود به دیگران وابسته اند. هتروتروف ها از موجود زنده یا بقایای آنها استفاده میکنند تا ماده خام خود را تامین کنند. آنها انرزی مورد نیاز خود را به دو روش بدست می آورند. گروه اول فتوسنتز کننده هستند و انرژی مورد نیاز خود را از نور خورشید بدست می اورند و گروه دوم انرژی مورد نیاز خود را از مواد شیمیایی ( مواد معدنی و یا مواد آلی) بدست می آورند در نتیجه این مواد الی برای آنها هم منبع کربن و هم منبع انرژی محسوب می شود.بر این پایه منابعی مانند کتاب اصول بیوشیمی لنینجر (Lehninger Principles Of Biochemistry) خودپرور و دگرپرور را بر مبنای چرخهٔ کربن تعریف کرده‌اند. (به غیر از چرخهٔ کربن چرخه‌های دیگری نیز در تقسیم‌بندی موجودات وجود دارد که مهم‌ترین آن‌ها چرخهٔ انرژی و چرخهٔ نیتروژن است) به این ترتیب خودپرور اندامگانی است که برای تأمین کربن مورد نیاز خود به زیاگان دیگر وابسته نیست و این عنصر را به‌طور مستقیم از دی‌اکسید کربن (CO₂) موجود در هوا به دست می‌آورد امّا دگرپروردها این نیاز را با کمک مولکولهای آلی که دیگر زیاگان ساخته‌اند رفع می‌کنند.

ویژگی خودپرورها این است که با استفاده از CO₂ هوا به عنوان منبع کربن همهٔ مواد آلی مورد نیاز خود را به تنهایی می‌سازند. این گروه از زیاگان انرژی مورد استفاده برای سوخت‌وساز خود را از نور به دست می‌آورند و در نتیجه فوتوسنتزکننده نیز محسوب می‌شوند.

در مقابل دگرپروردها از اندامگان زنده یا از بقایای آن‌ها استفاده می‌کنند تا مادّهٔ خام خود را تأمین نمایند. این گونه‌ها انرژی مورد نیاز را از دو راه به دست می‌آورند: دسته‌ای از نور (پس فوتوسنتزکننده‌اند) و گروهی از انرژی مواد شیمیایی (مواد معدنی یا مواد آلی). در نتیجه مواد آلی برای این موجودات (دست‌کم بخشی از آن‌ها که در نمودار زیر با نام ارگانوتروف مشخّص شده‌اند) هم منبع عنصر کربن است و هم در حکم منبع انرژی.

با توجه به نمودار روشن می‌شود که گیاهان و سیانوباکتری‌ها نقش بسیار مهمی در تأمین نیازهای دیگر زیاگان دارند. زیرا از یک سو کربن معدنی را به آلی تبدیل می‌کنند که خوراک هتروتروف‌ها است و از سوی دیگر این تبدیل را با استفاده از انرژی نور خورشید یه انجام می‌رسانند؛ در نتیجه برآیند این دو عمل آن‌ها وارد کردن کربن و انرژی موجود در بخش غیر زندهٔ جهان به بخش زندهٔ آن است.

سلسلهٔ گیاهان (Kingdom Of Plantae) و همچنین سیانوباکتری‌ها از سلسلهٔ باکتری‌ها (Bacteria) (که در گذشته جلبک‌های سبز - آبی نامیده می‌شدند) موجودات اتوتروف و دیگر زیاگان، شامل سلسلهٔ جانوران(Animalia)*، قارچ‌ها (Fungi)، آغازیان (Protista)، آرکی‌باکتری‌ها (Archeae) و نیز باکتری‌های دیگر (به غیر از سیانوباکتری‌ها) در زمرهٔ هتروتروف‌ها قرار دارند.

(*) (Animalia):گوسفند دریایی تنها گونهٔ شناخته‌شده از جانوران است که خودپرورد (اتوتروف) است.

اتوتروف (Autotroph) (از زبان یونانی؛ دارای دو بخش: خود، خویشتن = Autos و خوراک = Trophe)

هتروتروف (Heterotroph) (از زبان یونانی؛ دارای دو بخش: دیگری = Heterous و خوراک = Trophe)

لنینجر، آلبرت

مایکل، ام. کاکس و دیدوید، ال. نلسون. اصول بیوشیمی لنینجر. ترجمه رضا محمدی. تهران، آییژ، ۱۳۸۲.

Morris, J. et al. (2019). "Biology: How Life Works", 3rd edition, W. H. Freeman. ISBN 978-1319017637

Chang, Kenneth (12 September 2016). "Visions of Life on Mars in Earth's Depths". The New York Times. Retrieved 12 September 2016.