ابوحنیفه دینوری
احمد بن داود بن ونند معروف به ابوحنیفه دینوری کرمانشاهی شناخته‌شده با نام ابوحنیفه دینوری (زادۀ ۸۱۵ در دینور - درگذشتۀ ۸۹۵ میلادی)، همه‌چیزدان، گیاه‌شناس، تاریخ‌نگار، جغرافی‌دان، فلزوَرز، ستاره‌شناس و ریاضی‌دان کُرد اهل ایران بود.
| دانشمند مسلمان ابوحنیفه دینوری | |
|---|---|
| عنوان | ابوحنیفه دینوری |
| متولد | ۸۱۵ میلادی (۲۱۲-۲۱۳ هجری قمری) |
| درگذشته | ۸۹۶ میلادی (۲۸۲-۲۸۳ هجری قمری) |
| دوران | دوران طلایی اسلام |
| علاقه اصلی | گیاه‌شناسی، تاریخ‌نگار، جغرافی‌دان، متالورژی، ستاره‌شناس و ریاضی‌دان |
زندگی
احمد بن داود بن ونند معروف به ابوحنیفه دینوری کرمانشاهی در دینور در کرمانشاه به دنیا آمد. تاریخ تقریبی به دنیا آمدن او ۸۲۸ میلادی (برابر با ۲۲۲ هجری قمری) و تاریخ تقریبی درگذشت او ۸۸۹ میلادی (۲۸۲ هجری قمری) ذکر شده‌است.
دینوری تحصیلات خود را در اصفهان، کوفه و بصره به پایان رساند و معلمان اصلی او اسحاق سکیت و پسرش یعقوب بن اسحاق اهوازی (ابن سكيت) بودند. او صرف و نحو، زبان‌شناسی، هندسه، حساب و نجوم را مطالعه کرد و یک سنت‌دان شد.
دینوری دانشمندی ذوالفنون و همه‌چیزدان بود. تخصص و دانش های او ناظر به اخترشناس، متخصص کشاورزی، گیاه‌شناسی، متخصص ذوب فلزات، جغرافی‌دان، ریاضی‌دان، و تاریخ‌نگار است و او از دانشمندان عصر طلایی اسلام بوده‌است.
مشهورترین اثر او کتاب‌النبات است که به خاطر آن از او به عنوان بنیانگذار گیاه‌شناسی عربی یاد شده‌است.
خبرالدین یوجَسوی از کتاب اخبارالطوال دینوری که به زبان فارسی نوشته شده است، با احتمال به عنوان یک تلاش اولیه برای یکپارچه‌سازی تاریخ ایران و اسلام یاد کرده‌است.
اندرو پیکاک توجه خود را به این مسئله معطوف داشته که در حالی که مؤرخانی مانند طبری و بلعمی مقدمۀ کار خود را به گفتارهایی طولانی دربارۀ شروع تاریخ جهان اختصاص می‌دادند، دینوری در اخبارالطوال تاریخ خود را با مرکز قراردادن ایرانشهر یا سرزمین ایران که بر اساس اندیشه‌های ایرانی باستانی مرکز جهان دانسته می‌شده آغاز کرده‌است.
دینوری علاوه بر دسترسی به منابع اولیه عربی، از منابع فارسی، از جمله اشعار حماسی پیش از اسلام نیز استفاده می کرد. وی گهگاه عباراتی فارسی را وارد آثار خود می کرد. ادامه‌دهنده این روش دینوری حمزه اصفهانی بود.
متخصص گیاه‌شناسی
لکلرک دربارهٔ دینوری گفته‌است: ابوحنیفه دینوری، بزرگ‌ترین گیاه‌شناسِ مشرق‌زمین است و از اینکه ابن ابی اصیبعه از ترجمه حال او غفلت کرده تعجب می‌کند و می‌گوید ابن بیطار نام پنجاه گیاه را که گذشتگان از آن شناختی نداشتند از ابوحنیفه نقل می‌کند و در همه‌جا مشهود و هویداست که دینوری به نقل اکتفا نکرده و خود به نفسه، انواع گیاهانِ نام‌برده در کتابِ خود را دیده و به تشریح آن‌ها پرداخته‌است.
از کتاب‌های دیگر او کتاب‌الاکراد است که پیرامون اصل و نسب کردها نوشته‌است. کتاب‌های تاریخ او بین سال‌های (۱۸۸۸ - ۱۹۱۲ میلادی) به‌وسیله «ولادیمیر گیرگاس» و «کراخکوفسکی» در شهر لیدن ِهلند به زبان فرانسه ترجمه و انتشار یافته‌است.
کتاب ها
دینوری، در زمینه های زیادی متخصص بوده و کتاب‌هایش در زمینه تخصص هایش است. از جمله گیاه‌شناس، مورخ، جغرافی دان، ستاره‌شناس و ریاضی‌دان، نحوی و لغت‌شناس بوده و به علوم هند آشنائی داشته‌است. یکی از آثار معروف او «کتاب‌النبات» است که به شناخت گیاهان اختصاص داشته و به تأیید کارشناسان این رشته، دینوری اطلاعات مندرج در این کتاب را براساس تحقیق و تتبع خود استخراج نموده‌است و دیگران از او نقل قول کرده‌اند. البته کتاب النبات حاوی بسیاری مطالب فلسفی و تاریخی بود٬ اما از اطلاعات گیاهی نیز آکنده بود و بعدها فراوان از آن نقل قول شد.
آثار دینوری
- کتاب تفسیرالقرآن
- کتاب‌الانواء (انواء = جمع نوء و به‌معنی سقوط ستاره در مغرب است)
- کتاب اصلاح‌المنطق
- امامت و سیاست
- کتاب لحن‌العامه
- کتاب‌الفصحا
- کتاب حساب‌الدور و الوصایا
- کتاب‌الزیج
- کتاب‌النبات (در دو جلد)
- کتاب‌الجبر و المقابله
- کتاب جواهرالعلم
- کتاب‌الرد علی رصدالاصبهانی
- کتاب‌الشعر و الشعراء
- کتاب‌التاریخ
- کتاب اخبارالطوال (شاید همان کتاب‌التاریخ باشد)
- کتاب فی‌حساب‌الخطائین
- کتاب‌البلدان
- کتاب‌القبلة والزوال
- کتاب‌البحث فی حساب‌الهند
- کتاب‌الجمع والتفریق
- کتاب نوادرالجبر
- کتاب‌الاکراد
کتاب انساب‌الاکراد
آ. د. پاپازیان در مرکز اسناد ماتناداران به کتابی از رستم‌خان دنبلی تاریخ‌نویس کرد برخورد کرد که در آن به کتابی از ابوحنیفه دینوری به نام تاریخ شجرهٔ کرد (انساب‌الاکراد) اشاره شده‌است. از این کتاب هیچ نسخه‌ای در دست نیست. گ. ب. آکوپف واقعیت نگارش این کتاب را هم «گویای تعلق قومی دینوری» و هم گویای این می‌داند که او «باشندگان کرمانشاهی» را در ارتباط با هویت قومی کردی درک کرده‌است.
درگذشت
درگذشت دینوری در سال ۲۸۳ ق و به احتمال قوی در دینور بوده است. برابر میلادی وفاتش را هفته مارس ۸۹۵ میلادی ذکر کرده‌اند.
منابع
- ↑ Nadim (al-), Abū al-Faraj M. i. Isḥāq (1970). Dodge, Bayard (ed.). Al-Fihrist. New York & London: Columbia University Press. p. 172.
- ↑ "Abu-Hanifa Ahmad Dinawari". Kurdistanica (به انگلیسی).
- ↑ Fahd, Toufic, Botany and agriculture, p. 815, in Morelon, Régis; Rashed, Roshdi (1996), Encyclopedia of the History of Arabic Science, 3, Routledge, pp. 813–852, ISBN 978-0-415-12410-2.
- ↑ Hayrettin Yücesoy, Ancient Imperial Heritage and Islamic Universalist Historiography: al-Dīnawarī’s Secular Perspective, Journal of Global History 2 (2007), 135–55.
- ↑ Herzig, Edmund; Stewart, Sarah (2011). Early Islamic Iran. I. B. Tauris. ISBN 978-1780760612. ص۶۱-۶۲.
- ↑ رنان، کالین (۱۳۸۴). تاریخ علم کمبریج. نشر مرکز. صص. ۳۲۴.
- ↑ آکوپف، گ. ب. ۱۳۸۶. کردان گوران، ترجمۀ سیروس ایزدی، در کردان گوران و مسئلۀ کُرد در ترکیه: از آغاز جنبش کمالیان تا کنفرانس لوزان، تهران: زوّار، چاپ اول، صص ۱۰۱-۳۷؛ ص ۹۶.
- http://de.wikipedia.org/wiki/Al-Dinawari
- Dinawari at Encyclopedia Britannica
- Abu-Hanifa Ahmad Dinawari in Encyclopaedia Kurdistanica