آرتور کریستنسن
آرتور امانوئل کریستنسن (به دانمارکی: Arthur Emanuel Christensen) (زادهٔ ۹ ژانویهٔ ۱۸۷۵ در کپنهاگ – درگذشتهٔ ۳۱ مارس ۱۹۴۵ در کپنهاگ) ایران‌شناس، خاورشناس، لغت‌شناس و پژوهشگر معروف اهل دانمارک است.
| آرتور کریستنسن | |
|---|---|
| زادهٔ | ۹ ژانویهٔ ۱۸۷۵ کپنهاگ، دانمارک |
| درگذشت | ۳۱ مارس ۱۹۴۵ (۷۰ سال) کپنهاگ |
| ملیت | دانمارکی |
| پیشه | ایران‌شناس، خاورشناس، لغت‌شناس، پژوهشگر، نویسنده |
زندگی‌نامه
کریستنسن در ۹ ژانویهٔ ۱۸۷۵ در کپنهاگ به دنیا آمد. پدر وی مدیر یک پست‌خانه و او تنها فرزند خانواده بود. به گفتهٔ خود وی خواندن کتاب هزار و یکشب در کودکی چنان تأثیری بر روی او گذاشت که میل به اینگونه مطالعات را در وی برانگیخت. در ۱۳ سالگی، در انشایی نوشت که میل دارد تا زبان‌شناس شود تا بتواند دربارهٔ فرهنگ مردم شرقی مطالعه کند. پدر او میل داشت که او در زمینهٔ حقوق به تحصیل بپردازد، اما خود او به تحصیل زبان لاتین، فرانسه و تاریخ پرداخت. در آن هنگام، دانشگاه کپنهاک رشتهٔ خاصی برای مطالعات ایرانی نداشت، اما گاهی اوقات زبان اوستایی تعلیم داده می‌شد. در دوران دانشجویی کریستنسن به یادگیری و تحصیل زبان‌های فارسی، ترکی، سانسکریت و عربی پرداخت همچنین چون برای زبان پهلوی معلمی نیافت خود مستقلاً یادگیری زبان پهلوی را آغاز کرد. کریستنسن هنوز دانشگاهش را به پایان نرسانده بود که نخستین رساله‌اش را به نام رستم پهلوان ملی ایران در ۲۳ سالگی و در سال ۱۸۹۸ منتشر کرد. در سال بعد مقالهٔ دیگری به نام افسانه‌ها و روایات در ادبیات فارسی منتشر کرد. او با نوشتن این دو مقاله و مقالات متعدد دیگر آگاهی و تسلط خویش را به زبان فارسی نشان داد. او رسالهٔ دکتری خود را که تحقیقی ادبی و تاریخی در مورد عمر خیام بود به پایان رسانیده و در سال ۱۹۰۳ با درجهٔ ممتاز گذراند. او مطالعات خود را بر روی رباعیات خیام تا سالیان بعد نیز ادامه داده و موفق شد ۱۲۱ رباعی را که احتمال اصالت و انتساب آنها به خیام بیشتر از بقیه رباعیات بود، انتخاب کند و در سال ۱۹۲۷ کتاب دیگری به نام نقد بر رباعیات خیام را منتشر کرد.
مطالعات تاریخی
در سال ۱۹۰۶ کتاب شعرا و فلاسفهٔ اسلامی را منتشر کرد و توجه کریستنسن به مطالعه دربارهٔ ایران قرون وسطی و تاریخ زمان ساسانیان جلب شد. از آنجا که از دوران ساسانیان مدارک و مآخذ چندانی باقی نمانده بود. کریستنسن اساس مطالعات خود را بر اقوال مورخین ایرانی و عرب و متون پهلوی قرار داد. در سال ۱۹۰۷ رساله‌ای تحت عنوان رمان بهرام چوبینه منتشر کرد. این کتاب با استقبال فراوان روبرو شد. در سال ۱۹۲۵ کتاب دیگری دربارهٔ زندگی قباد یکم و رابطهٔ او با مزدک منتشر کرد.
در سال ۱۹۳۲ کتابی دربارهٔ سلسلهٔ کهن و افسانه‌ایِ کیانیان منتشر کرد. در سال ۱۹۳۵ کتاب ایران در زمان ساسانیان را انتشار داد که کلیهٔ نسخ این کتاب بلافاصله به فروش رفت. کریستنسن یادداشت‌های تازه‌ای بر این کتاب افزود و در سال ۱۹۴۴ دوباره نشر داد.
کریستنسن سه بار به ایران سفر نمود. بار نخست در سال ۱۹۱۴ که در بازگشت شرح سفر خود را در کتابی به نام ماورای دریای خزر منتشر کرد. بار دوم و سوم سفر در سال‌های ۱۹۲۹ و ۱۹۳۴ انجام گرفت. شرح این دو سفر را در دو کتاب ایران قدیم و ایران جدید و دومی به نام سیمای فرهنگ و هنر ایران به رشتهٔ تحریر کشید.
شمارهٔ رساله‌ها و مقاله‌ها و کتاب‌های علمی و تحقیقی کریستنسن به ۳۲۷ می‌رسد و به این تعداد باید مقالات بیشماری [را] که نامبرده در جراید و مجلات علمی به رشتهٔ تحریر درآورده‌است، اضافه نمود.
آثار
- تاریخ سلطنت قباد و ظهور مزدک – ترجمه نصرالله فلسفی، تهران، ۱۳۰۹ش
- داستان بزرجمهر حکیم- ترجمه عبدالحسین میکده، تهران، ۱۳۱۳ش ضمیمه مجله مهر. مشتمل بر تحقیق دربارهٔ وجود تاریخی یا افسانه ای بزرگمه
- وضع ملت و دولت و دربار در دوره شاهنشاهی ساسانیان-ترجمه و تحریر مجتبی مینوی، چاپ اول، تهران ۱۳۱۴ش. این ترجمه نسبت به متن نخستین چاپ فرانسه تفاوت‌های گاه اساسی دارد؛ زیرا کریستِن سِن ضمن صدور اجازه ترجمه کتاب به فارسی، نسخه ای از آنرا با اصلاحات و حذف و اضافات مهم برای مینوی فرستاد و متن فارسی مبتنی بر همین نسخه است. به نظر می‌رسد که همین کتاب اساس تحقیقات گسترده‌تر کریستن سن در همین موضوع شد و کتاب ایران در زمان ساسانیان محصول همین تحقیقات است
- ایران در زمان ساسانیان- ترجمه رشید یاسمی، چاپ اول، تهران، ۱۳۱۷ش، یکی از برجسته‌ترین آثار کریستن سن. چاپ دوم مشتمل است بر اضافات و تجدید نظر کلی که کریستن سن در چاپ ۱۹۴۴م خود إعمال کرده بود. این اضافات و تحقیقات جدید به ترجمه منوچهر امیر مکری بر متن فارسی رشید یاسمی افزوده و در ۱۳۳۲ش منتشر شد. کریستن سن در این اثر ممتاز با تحقیق در منابع ایرانی و عربی و یونانی و سریانی و ارمنی و تحقیقات جدید ایران شناسان، بسیاری از زوایای تاریک فرهنگ و تمدن عصر ساسانی را روشن گردانیده‌است و افقهای نو و راه‌های جدید در برابر محققان گشوده‌است.
- مزدا پرستی در ایران قدیم – ترجمه ذبیح‌الله صفا، مرکب از دو مقاله کریستنسن: یکی «ملاحظاتی دربارهٔ قدیمترین عهود آئین زردشتی» که در ۱۳۲۶ش در تهران، ودیگری «تحقیقات در باب کیش زردشتی ایران باستانی «در فلورانس ترجمه شد و هردو با عنوان مزدا پرستی در ایران قدیم در ۱۳۳۶ش در تهران به چاپ رسید.
- کیانیان- ترجمه ذبیح‌الله صفا، چاپ اول تهران، ۱۳۳۶ش. از آثار مهم کریستن سن به زبان فرانسه که مشتمل است بر تحقیق دربارهٔ کیانیان در روایات ملی و دینی ایرانیان، و مخصوصاً اثبات این نکته که اینان ارتباطی با هخامنشیان ندارند و از امرای محلی شرق ایران بوده‌اند.
- کارنامه شاهان در روایات ایران باستان- ترجمه باقر امیرخانی و بهمن سرکاراتی، دانشگاه تبریز، ۱۳۵۰ش. این کتاب همان‌طور که کریستن سن خود تصریح کرده‌است با کتاب حماسه پهلوانی و ادبیات داستانی ایرانیان باستان مرتبط است.
- آفرینش زیانکار در اساطیر ایرانی- ترجمه احمد طباطبایی، تبریز، ۱۳۵۵ش
- گویش گیلکی در رشت- اول بار به قلم دکتر صادق کیا و همکاری فرانک ادیبی ترجمه و به صورت پلی کپی، بدون ذکر تاریخ در چند نسخه تکثیر شد. سپس در ۱۳۷۴ش، به قلم و شرح جعفر خمامی زاده در تهران به چاپ رسید. کتاب مشتمل بر توصیف ساختمان دستوری گویش گیلکی، متن‌هایی از این زبان و چند شعر و داستان، و فهرستی از واژه‌های گیلکی است.
- بررسی انتقادی رباعیات خیام – ترجمه فریدون بدره ای، تهران، ۱۳۷۴ش
- نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار – ترجمه و تحقیق به قلم ژاله آموزگار و احمد تفضلی، جلد اول، تهران، ۱۳۶۴ش، جلد دوم، تهران، ۱۳۶۸ش. از برجسته‌ترین آثار کریستن سن و مشتمل بر تحقیق در روایات ایرانی مربوط به گیومرث، نمونه نخستین انسان، مش و مشیانه، نخستین جفت انسان، افسانه‌های مربوط به هوشنگ و تهمورث و جمشید.
- فراسوی دریای خزر، سفرنامه کریستن سن به ایران و آسیای مرکزی، ترجمه منیژه احدزادگان و علی آلفونه، تهران، ۱۳۸۵ش
- بهرام چوبین، ترجمه همو، تهران، ۱۳۸۵ش
- افسانه‌های ایرانیان، ترجمه امیر حسین اکبری شالچی، تهران، ۱۳۸۶ش
- کاوه آهنگر و درفش کاویانی، ترجمه منیژه احد زادگان آهنی، تهران، ۱۳۸۷ش
- گویش سمنان – ترجمه احسان ابراهیمیان، و ویرایش و حواشی حمید رضا حسن‌زاده توکلی، سمنان، ۱۳۸۹ش. این اثر که در ۱۹۱۵م در کپنهاگ منتشر شده‌است، نخستین اثر کریستن سن دربارهٔ گویش‌های ایرانی است. چند صفحه از این رساله را محمد جعفر محجوب در ۱۳۳۶ش ترجمه و در مجله یغما چاپ کرده بوده‌است. آثار دیگری از کریستین‌سن که اخیراً به زبان فارسی ترجمه و در این متن ذکر نشده بدین قرار است:
- شاعران و متفکران اسلامی، ترجمه سعید سهیلی، انتشارات پرسش آبادان ۱۳۹۶، و انتشارات فروغ/ آلمان ۱۳۹۲.
- ایران کهن و ایران نو (سفرنامه کریستین سن به ایران) ترجمه سعید سهیلی انتشارالکترونیک، به آدرس: saxo.dk
- ایران در زمان سامانیان، کریستین‌سن، ترجمه سعید سهیلی، انتشار الکترونیک به آدرس: saxo.dk
- رساله شعر درباری و دربارهای شعر، کریستین سن، ترجمه سعید سهیلی،انتشار الکترونیک به آدرس: saxo.dk
پانویس
منابع
- مجلهٔ یغما، وهمن، فریدون. شماره ۲۵۳: چاپ تهران. سال ۱۳۴۸
- مجلهٔ یغما، وهمن، فریدون. شماره ۲۵۴: چاپ تهران. سال ۱۳۴۸
- «CHRISTENSEN, ARTHUR EMANUEL - Encyclopædia Iranica».