پیشواپیشْوا، نام بخش و شهر مرکز آن در شهرستان ورامین استان تهران می‌باشد. ۱ - معرفی بخش پیشوااین بخش یکی از بخشهای سه‌گانۀ شهرستان ورامین است و از دو دهستان به نام‌های بهنام سوختۀ جنوبی و عسگریه، و یک شهر به نام پیشوا و ۴۸ آبادی دارای سکنه تشکیل شده است. [۱]
نشریه اسامی عناصر و واحدهای تقسیماتی، وزارت کشور، ج۱، ص۲۲، تهران، ۱۳۸۱ش.
[۲]
آمارنامه استان تهران (۱۳۷۷ش)، سازمان برنامه و بودجۀ استان تهران، ج۱، ص۲۴، تهران، ۱۳۷۸ش.
بخش پیشوا از شمال به شهرستان پاکدشت، از جنوب به بخش جوادآباد شهرستان ورامین، از غرب به بخش مرکزی شهرستان ورامین، و از شرق به شهرستان گرمسار محدود است. بنابر سرشماری ۱۳۷۵ش جمعیت این بخش بدون احتساب جمعیت شهر پیشوا ۵۷۵، ۲۹ تن بوده است. [۳]
سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳۷۵ش)، شناسنامه بخشهای کل کشور، ص۴۱، نیز نقشه، مرکز آمار ایران، تهران، ۱۳۷۸ش.
اقتصاد پیشوا برپایۀ کشاورزی استوار است و مهم‌ترین فرآورده‌های کشاورزی آن غلات، صیفی‌جات، گیاهان صنعتی و محصولات باغی است. [۴]
رضایی جعفر، پیشوا، ج۱، ص۷۶، ناحیه‌ای از بلوک ورامین، تهران.
[۵]
اصلانی حسن، آشنایی با سلالۀ پاکان، ج۱، ص۱۸، امام‌زاده جعفر بن موسی الکاظم (ع)، تهران، ۱۳۷۸ش.
آب کشاورزی بخش پیشوا از آب رودخانۀ جاجرود، آبهای حاصل از بارش‌های فصلی، قنات‌ها و چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق تأمین می‌شود؛ همچنین استفاده از فاضلاب زیرزمینی جنوب تهران از جمله طرح‌های تأمین منابع آب پیشوا در سال‌های اخیر بوده است. [۶]
فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ج۱، ص۶۲، تهران، ۱۳۷۰ش، ج۳۸.
[۷]
اصلانی حسن، آشنایی با سلالۀ پاکان، ج۱، ص۱۷، امام‌زاده جعفر بن موسی الکاظم (ع)، تهران، ۱۳۷۸ش.
بخش پیشوا در دشت همواری جای دارد که در آن بجز چند تپه‌ماهور، بلندی دیگری دیده نمی‌شود و در واقع جلگۀ پیشوا حدفاصل میان جلگۀ ورامین و جلگۀ گرمسار است. اراضی جنوب شرقی و شرق ناحیۀ پیشوا به خصوص زمین‌های باغکوه به علت شوری غیرقابل کشت است. [۸]
رضایی جعفر، پیشوا، ج۱، ص۳۲-۳۳، ناحیه‌ای از بلوک ورامین، تهران.
آب و هوای این بخش معتدل و خشک است و ۳ عامل جغرافیایی: دشت کویر، رشته‌کوه‌های البرز و بادهای مرطوب و باران‌زای غربی در ساخت کلی اقلیم آن نقش مؤثری دارد. [۹]
اصلانی حسن، آشنایی با سلالۀ پاکان، ج۱، ص۱۱، امام‌زاده جعفر بن موسی الکاظم (ع)، تهران، ۱۳۷۸ش.
۲ - معرفی شهر پیشوااین شهر که مرکز بخش پیشواست با ۷۴۸، ۲۹ تن جمعیت (۱۳۷۵ش) در °۵۱ و ´۴۱ طول شمالی و °۳۵ و ´۱۸ عرض شرقی در ارتفاع ۹۲۰ متری از سطح دریا جای دارد. [۱۰]
سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳۷۵ش)، نتایج تفصیلی، شهرستان ورامین، مرکز آمار ایران، تهران، ۱۳۷۶ش.
[۱۱]
فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ج۱، ص۶۲، تهران، ۱۳۷۰ش، ج۳۸.
شهر پیشوا درگذشته امام‌زاده جعفر خوانده می‌شد. سبب این نام‌گذاری وجود زیارتگاهی منسوب به جعفر بن موسی کاظم (علیهما‌السلام) در این محل است. [۱۲]
رضایی جعفر، پیشوا، ناحیه‌ای از بلوک ورامین، تهران.
[۱۳]
اصلانی حسن، آشنایی با سلالۀ پاکان، ج۱، ص۲۳، امام‌زاده جعفر بن موسی الکاظم (ع)، تهران، ۱۳۷۸ش.
[۱۴]
فرهنگ جغرافیایی ایران، دایرۀ جغرافیایی ستاد ارتش، ج۱، ص۴۳، تهران، ۱۳۲۸ش.
پیشوا تا پیش از ۱۳۴۵ش روستایی از توابع ورامین به شمار می‌رفت، اما چون در سرشماری این سال جمعیت آن از مرز ۵ هزار تن گذشت، از نظر تقسیمات کشوری به شهر ارتقا یافت. [۱۵]
عدل شهریار و برنار اورکاد، تهران پایتخت دویست ساله، ج۱، ص۲۶۶، ترجمۀ ابوالحسن سرو قد مقدم و دیگران، تهران، ۱۳۷۵ش.
این شهر شامل محله‌های پاچنار، شهیدگاه، بالاکوه، سناردک و قلعه کرد است. [۱۶]
رضایی جعفر، پیشوا، ج۱، ص۲۱، ناحیه‌ای از بلوک ورامین، تهران.
۳ - پیشینۀ تاریخیآثار به دست آمده از کاوش‌های باستان‌شناسی، دیرینگی سکنای انسان را در پیشوا به نیمۀ هزارۀ ۲ق‌م تا حدود سدۀ ۷ق‌م می‌رساند. این آثار متعلق به تمدن سفال خاکستری است که در گستره‌ای وسیع از فلات ایران یافت شده است. نتایج حاصله از کاوش‌های باستان‌شناسی این‌گونه می‌نماید که پس از آخرین خاک‌سپاری در گورستان باستانی یافت شده در پیشوا، صاحبان سفالینه‌های خاکستری رنگ به دلایلی ناشناخته به یکباره پیشوا را ترک کرده‌اند و این محوطه، برای مدت زمانی طولانی متروک مانده است. [۱۷]
کامبخش‌فرد سیف‌الله، نگاهی به تهران در سه هزار سال پیش، ج۱، ص۳۲-۳۳، ترجمۀ کلود کرباسی، تهران، ۱۳۸۰ش.
کهن‌ترین واقعه‌ای که در منابع تاریخی به این شهر نسبت داده شده است، به شهادت رسیدن جعفر بن موسی کاظم (علیهما‌السلام) در ۲۰۳ق/ ۸۱۸م در سنـاردک ورامین (که امروزه نام یکی از محلات شهر پیشواست) باز می‌گردد. [۱۸]
اصلانی حسن، آشنایی با سلالۀ پاکان، ج۱، ص۴۳-۴۵، امام‌زاده جعفر بن موسی الکاظم (ع)، تهران، ۱۳۷۸ش.
قدیم‌ترین سند مکتوب دربارۀ این شهر وقف‌نامه‌ای مربوط به امام‌زاده جعفر به تاریخ ۸۷۳ق/ ۱۴۶۸م است. [۱۹]
رضایی جعفر، پیشوا، ج۱، ص۱۳۸، ناحیه‌ای از بلوک ورامین، تهران.
همچنین کتیبۀ حرم امام‌زاده جعفر، بنای آن را به ۹۵۶ق/ ۱۵۴۹م، روزگار شاه طهماسب صفوی می‌رساند. [۲۰]
مشکوتی نصرت‌الله، فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران، ج۱، ص۲۷۴-۲۷۵، تهران، ۱۳۴۹ش.
این امام‌زاده در شمال شرقی شهر پیشوا و بر دامنۀ تپه‌های مشرف بر بخشهای قدیمی شهر ساخته شده است. بازار قدیمی پیشوا در ضلع غربی این امام‌زاده قرار دارد. این بازار که مجموعه‌ای از آثار دوره‌های تاریخی مختلف است، خود می‌تواند گویای تاریخ این شهر باشد و به‌طور کلی مجموعۀ آستان مقدس امام‌زاده جعفر، کانونی برای شکل‌گیری دیگر بافت‌های شهر پیشوا بوده است. [۲۱]
اصلانی حسن، آشنایی با سلالۀ پاکان، ج۱، ص۲۶، امام‌زاده جعفر بن موسی الکاظم (ع)، تهران، ۱۳۷۸ش.
[۲۲]
اصلانی حسن، آشنایی با سلالۀ پاکان، ج۱، ص۶۱، امام‌زاده جعفر بن موسی الکاظم (ع)، تهران، ۱۳۷۸ش.
پیشوا بر سر راه‌های ارتباطی واقع بوده، و راهی از بالای امام‌زاده جعفر می‌گذشته است که به کاروان‌سرایی موسوم به قصر بهرام گور می‌رسیده، و سپس به سوی جنوب امتداد داشته است. [۲۳]
مستوفی‌الممالکی احمد، قصر بهرام گور، ج۱، ص۲۲۰-۲۲۲، یغما، تهران، ۱۳۳۷ش، س ۱۱، شم ۵.
۴ - فهرست منابع(۱) آمارنامه استان تهران (۱۳۷۷ش)، سازمان برنامه و بودجۀ استان تهران، تهران، ۱۳۷۸ش. (۲) اصلانی حسن، آشنایی با سلالۀ پاکان، امام‌زاده جعفر بن موسی الکاظم (ع)، تهران، ۱۳۷۸ش. (۳) رضایی جعفر، پیشوا، ناحیه‌ای از بلوک ورامین، تهران. (۴) سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳۷۵ش)، شناسنامه بخشهای کل کشور، مرکز آمار ایران، تهران، ۱۳۷۸ش. (۵) سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳۷۵ش)، نتایج تفصیلی، شهرستان ورامین، مرکز آمار ایران، تهران، ۱۳۷۶ش. (۶) عدل شهریار و برنار اورکاد، تهران پایتخت دویست ساله، ترجمۀ ابوالحسن سرو قد مقدم و دیگران، تهران، ۱۳۷۵ش. (۷) فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، ۱۳۷۰ش، ج۳۸. (۸) فرهنگ جغرافیایی ایران، دایرۀ جغرافیایی ستاد ارتش، تهران، ۱۳۲۸ش. (۹) کامبخش‌فرد سیف‌الله، نگاهی به تهران در سه هزار سال پیش، ترجمۀ کلود کرباسی، تهران، ۱۳۸۰ش. (۱۰) مستوفی‌الممالکی احمد، قصر بهرام گور، یغما، تهران، ۱۳۳۷ش، س ۱۱، شم ۵. (۱۱) مشکوتی نصرت‌الله، فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران، تهران، ۱۳۴۹ش. (۱۲) نشریه اسامی عناصر و واحدهای تقسیماتی، وزارت کشور، تهران، ۱۳۸۱ش. ۵ - پانویس
۶ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «پیشوا»، شماره۵۶۲۷. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی
|