وقتیهوقتیه، یکی از از اقسام قضایای موجهه مرکبه بوده و مفادش حکم به ضرورت ثبوت محمول برای موضوع است در وقت معین. ۱ - توضیح اصطلاحقضیه وقتیه، قضیه‌ای است که در آن به ضرورت ثبوت محمول برای موضوع یا سلب آن از موضوع، در وقت معینی حکم شده باشد، مانند "وقتی که زمین بین خورشید و ماه حایل شود ماه ضرورتا می‌گیرد" پس مقید کردن ضرورت قضیه به وقت معین، آن را از صورت اطلاق خارج کرده و به صورت وقتیه در می‌آورد. به بیان دیگر، وقتیه از وقتیه مطلقه و مطلقه عامه ترکیب یافته است و مفادش حکم به ضرورت ثبوت محمول برای موضوع است در وقت معین به اضافه قید لا دوام به حسب ذات. مثل در وقت حایل شدن زمین بین ماه و خورشید خسوف می‌شود نه همیشه و معنای "نه همیشه" آن است که در یک زمانی منخسف نمی‌باشد. با توجه به این نکته، حینیه لا دائمه مرکب است از حینیه مطلقه و مطلقه عامه، مانند: هر پرنده‌ای بال‌های خود را بالفعل حرکت می‌دهد، حین پرواز نه دائماً. و معنای "نه دائماً" این است که: هیچ پرنده‌ای بالفعل بال‌های خود را حرکت نمی‌دهد. ۲ - وقتیتاندر متون منطقی (به زبان عربی) به دو قضیه وقتیه و منتشره، "وقتیتان" (دو قضیه وقتیه) اطلاق می‌شود. [۴]
فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال المیزان، ص۵۷.
[۵]
تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۶۲.
۳ - مستندات مقالهدر تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: • مظفر، محمدرضا، المنطق. • فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال المیزان. • تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق. • خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس. • مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه. ۴ - پانویس
۵ - منبعپایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «وقتیه»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۴/۲۵. |