مقتضیبه افاضه کننده وجود معلول در صورت وجود شرط و عدم مانع اطلاق می‌شود. ۱ - توضیحمقتضی، یعنی امری که در صورت وجود شرط و عدم مانع، وجود معلول را افاضه می‌نماید؛ به این بیان که گاهی پیدایش معلول از علت ، بر وجود حالت و کیفیت خاصی (وجود شرط و عدم مانع) متوقف است؛ در این صورت، ذات علت را مقتضی گویند. برخی در تعریف آن گفته‌اند: هرگاه مقدمه چنان بود که در صورت عدم وجودمانع، ذی المقدمه بر آن مترتب گردد، آن را مقتضی گویند، مثل: وجود نفت و کبریت و هیزم، که چون به هم برسند، احتراق حاصل می‌شود، التبه اگر باد شدید یا تری هیزم در بین نباشد. ۲ - نکته اولمقتضی در سلسله علل یک شیء قرار دارد؛ بر خلاف معد که فقط شرایط تاثیرگذاری علت تامه را آماده می‌کند. ۳ - نکته دومدر فلسفه، سبب گاهی به معنای مقتضی و گاهی به معنای علت به کار می‌رود. [۳]
فرهنگ معارف اسلامی، سجادی، جعفر، ج۴، ص۳۳۵.
[۴]
تقریرات اصول، شهابی، محمود، ج۲، ص۶۴.
[۵]
الوصول الی کفایة الاصول، شیرازی، محمد، جزء ۲، ص (۲۹-۲۸).
۴ - پانویس
۵ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۷۷۳، برگرفته از مقاله «مقتضی». |