معجممعجم، از اصطلاحات علم حدیث بوده و بر کتابی اطلاق می‌شود، که در آن احادیث بر اساس اسامی صحابه یا شیوخ و شهرها و قبایل، و یا به ترتیب حروف الفبا گردآوری شده باشد. ۱ - تعریفكتاب حدیثی است كه روایات در آن به ترتیب صحابه یا شیوخ یا بُلدان جمع آوری شده باشد، ولی معمولاً معجم بر كتابی كه احادیث آن به ترتیب حروف تهجی آورده شده، اطلاق می شود؛ مانند: معجم طبرانی از احمد تا یونس و سپس نام راویانی كه به کنیه معروف‌اند و در آخر، نام روات از نساء آمده است. [۱]
مدير شانچى، كاظم، علم الحديث، ص۲۰۶.
۲ - معجم در علوم دیگرالبته معجم، اختصاص به احادیث ندارد و معجم در لغت نیز وجود دارد؛ مانند معجم مقاییس‌اللغه از ابن فارس که شش جلد است و معجم‌الوسیط (دوجلد) و معجم الفاظ القرآن که «مجمع علمی قاهره» آن دو را تالیف کرده است. المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم در زمینه قرآن تالیف محمد فؤاد عبدالباقی یکی از دانشمندان مصری است. المعجم المفهرس لالفاظ الحدیث النبوی در زمینه احادیث نبوی است، که آن را تنی چند از مستشرقان، زیر نظر دکتر ا. ی. ونسنگ، تنظیم کرده‌اند. این معجم، خواننده را به احادیث نبوی در صحاح سته راهنمایی می‌کند. معجم بحارالانوار نیز به وسیله دفتر تبلیغات اسلامی تنظیم شده است، که با آن می‌توان به احادیث بحارالانوار مجلسی دست یافت. وزارت ارشاد اسلامی نیز معجمی را در همین زمینه به چاپ رسانده است، که معجم دفتر تبلیغات بر آن ترجیح دارد؛ زیرا روایات را بر اساس اصل کلمات شناسایی کرده؛ ولی در چاپ وزارت ارشاد، خلط شده و اشتقاق کلمات، چندان، مراعات نشده است. برای وسائل‌الشیعه و مستدرک‌الوسائل نیز دو معجم از سوی وزارت ارشاد و معجمی دیگر برای وسائل به وسیله دکتر محمدجواد مصطفوی تهیه شده است، که مفتاح‌الوسائل نام دارد. این کتاب را محققان دفتر تبلیغات اسلامی تصحیح کرده‌اند، که در آینده به زیور طبع آراسته خواهد شد. آقای سیدحسن طبیبی نیز معجمی برای وسائل در ده جلد تنظیم کرده، که به وسیله جامعه مدرسین حوزه علمیه قم چاپ شده است. برای کتب اربعه حدیث نیز معجمی تهیه شده است، که معجم احادیث الکتب‌الاربعه نام دارد ۳ - عنوین مرتبطاصطلاحات حدیثی؛ اصطلاحات برون‌حدیثی؛ اصطلاحات درون‌حدیثی؛ اصطلاحات رایج محدثان. ۴ - پانویس
۵ - منبع۵ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «اصطلاحات برون‌حدیثی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۱/۳۰. |