لمملمم به معنای کارهای کوچک و بی‌اهمیت و به معنی نزدیک شدن به گناه است که به گناهان صغیره تعبیر می‌شود. ۱ - تعریف گناهگناه به معنی خلاف است و در اسلام هر کاری که بر خلاف فرمان خدا باشد، گناه است. مخالفت امر خدا، هر‌اندازه کوچک باشد، چون در پیشگاه عظمت الهی واقع می‌شود، بزرگ است و صغیر شمرده شدن آن‌ها نسبت به گناهان دیگری است که کبیره دانسته شده‌اند. از این منظر که گناه نافرمانی حق تعالی است، نمی‌توان هیچ گناهی را کوچک شمرد، چه این‌که کوچک شمردن گناه، از گناهان کبیره است (که در صورت عدم توبه) بخشیده نمی‌شود. از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) روایت شده که «به کوچکی گناه منگرید، بلکه به بزرگی کسی بنگرید که نسبت به او گستاخی کرده‌اید.» ۲ - واژه‌های گناه در قرآنواژههای گوناگونی از گناه در قرآن یاد شده است: ذنب، اثم، سیئه، معصیت، خطیئه، جرم، منکر، فاحشه، شر و…. ۳ - معنای لمم«لمم» (بر وزن قلم) به گفته راغب در مفردات، به معنی «نزدیک شدن به گناه است» و از گناهان صغیره نیز تعبیر به «لمم» می‌شود. این واژه در اصل از ماده «المام» گرفته شده که به معنی نزدیک شدن به چیزی بدون انجام آن است و گاه به اشیاء قلیل و کم نیز اطلاق شده است. در «قاموس القرآن» آمده است که لمم «گناهی گفته می‌شود که شخص به آن عادت نکرده و اصرار هم ندارد و گاه‌گاهی از روی غفلت مرتکب می‌شود.» ۴ - لمم در قرآن و روایاتکلمه «لمم» به معنای کارهای کوچک و بی‌اهمیت است که در سوره نجم، آیه ۳۲، آمده است و خداوند در این آیه می‌فرماید: «الَّذِینَ یَجْتَنِبُونَ کَبائِرَ الْاِثْمِ وَ الْفَواحِشَ اِلاَّ اللَّمَمَ اِنَّ رَبَّکَ واسِعُ الْمَغْفِرَةِ؛ همانا از گناهان کبیره و اعمال زشت، جز صغیره دوری می‌کنند آمرزش پروردگار تو گسترده است.» از این آیه و آیات مشابه (مانند آیه ۳۱ نسا) استفاده می‌شود که خدای متعال به کسانی که از گناهان کبیره دوری می‌کنند، ولی گاه بر اثر لغزش‌هایی در دام گناهان صغیره گرفتار می‌شوند، درباره گناهان صغیره آن‌ها، وعده گذشت و عفو داده است. مفسرین نیز تفسیرهائی در همین حدود برای «لمم» ذکر کرده‌اند بعضی آن را به «گناه صغیره» و بعضی به «نیت معصیت بدون انجام آن» و بعضی به «معاصی کم‌اهمیت» تفسیر کرده‌اند گاهی به هرگونه گناه، اعم از صغیره و کبیره شامل می‌شود مشروط به این‌که عادت نشده باشد. اگر هم اتفاق افتاد توبه نماید. در روایات اسلامی نیز تفسیرهای گوناگونی بر این واژه آمده است. در حدیثی از امام صادق (علیه‌السّلام) می‌خوانیم که در تفسیر این آیه فرمود: «هو الذنب یلم به الرجل فیمکث ماشاءالله، ثمَّ یلم من بعد؛ [۶]
کلینی، محمّد بن یعقوب، اصول کافی، ج۲، ص۴۴۱، باب ایمان و کفر، باب لمم، قم، دارالاسوه، چاپ اول، ۱۳۷۶ ه ش.
لمم، گناهی است که انسان به سراغ آن می‌رود و سپس مدتی از گناه خودداری کرده و بار دیگر به آن آلوده می‌شود (و هرگز کار همیشگی او نیست)»در حدیث دیگری از امام صادق (علیه‌السّلام) می‌خوانیم: «اللمم الرجل یلم به الذنب فیستغفرالله منه؛ [۷]
کلینی، محمّد بن یعقوب، اصول کافی، ج۲، ص۴۴۲، باب ایمان و کفر، باب لمم، قم، دارالاسوه، چاپ اول، ۱۳۷۶ ه ش.
لمم، آن است که انسان به سراغ گناهی رود، سپس از آن استغفار کند.»در تفسیر نمونه آمده است که: قرائن موجود در آیه نیز گواهی می‌دهد که «لمم» به معنی گناهانی است که احیاناً از انسان سر می‌زند سپس متوجه می‌شود و آن را ترک می‌گوید. استثناء «لم» از «کبائر» (با توجّه به این‌که ظاهر استثناء استثناء متصل است) دلالت بر معنای فوق می‌کند. به علاوه در جمله بعد، قرآن می‌فرماید: «آمرزش پروردگار تو گسترده است» این نیز دلیل است بر این‌که گناهی از او سرزده که نیاز به غفران پروردگار دارد. به هر حال نیکوکاران ممکن است لغزشی داشته باشند ولی گناه برخلاف طبع وسیعه آن‌هاست، روح و قلب آن‌ها همواره پاک است لذا به محض ارتکاب گناه پشیمان می‌شوند و از خداوند تقاضای بخشش کنند. «پرهیزگاران، هنگامی که گرفتار وسوسه‌های شیطانی که پیرامون وجود آن‌ها در گردش است می‌شوند به یاد خدا می‌افتند و بینا می‌گردند (و توبه می‌کنند)» علامه طباطبائی (رحمة‌الله‌علیه) می‌فرماید: روایات اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) برای «لمم» سه معنا ذکر کرده‌اند. ۱. گناهان صغیره. ۲. نزدیک شدن به گناه و انجام ندادن آن. ۳. گناهی که گاه‌گاهی انجام می‌دهد ولی عادت نکرده است و شامل گناهان کبیره و صغیره می‌شود. در نتیجه، معنای «لمم» در بین لغوییون، اختلاف است و از آنچه از لغت و روایت استفاده می‌شود این است که «لمم» برای هر سه معنای فوق آمده است و شامل آن‌ها می‌شود. ۵ - شرایط تبدیل صغیره به کبیرهگناهان کبیره بر اساس روایات اهل بیت گناهانی است که در قرآن تنها به نهی از آن‌ها اکتفا نشده، بلکه به دنبال ذکر آن‌ها، تهدید به عذاب دوزخ نیز آمده است: در روایتی از امام صادق (علیه‌السّلام) می‌خوانیم: "الکبائر، التی اوجب الله ـ عزّوجل علیها النار؛ گناهان کبیره، گناهانی است که خداوند مجازات آتش را برای آن‌ها مقرّر داشته است. " مضمون این حدیث از امام باقر و امام رضا (علیهما‌السّلام) روایت شده است. گذشته از تقسیم‌بندی‌های موجود بین گناهان در آیات و روایات، در تقسیم‌بندی دیگری، معنای نسبی، ارائه شده است، بدین معنا که گناهان صغیره در شرایط خاص به گناهان کبیره تبدیل می‌شوند. برخی از این شرایط عبارتند از: ۱- اصرار بر گناه: در روایتی از امام صادق می‌خوانیم؛ «لاصغیرة مع الاصرار؛ هیچ گناهی با تکرار صغیره نیست.» ۲- کوچک شمردن گناه: امیرمؤمنان علی: فرموده: "سخت‌ترین گناه در نظر خدای سبحان گناهی است که گنهکار آن را ناچیز انگارد. «اشدّ الذنوب عندالله سبحانه ذنب استهان به راکب» ۳- مسرّت و خوشحالی از گناه: از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل است که فرموده: «هر کس گناهی کند در حالی که خندان باشد، در آتش وارد می‌شود در حالی که گریان است.» امام زین‌العابدین فرمود: «از شادمانی به گناه بپرهیز؛ زیرا شاد شدن از گناه بدتر از ارتکاب آن است.» ۶ - شمار گناهان کبیرهدر روایات، شمار گناهان کبیره متفاوت ذکر شده است. در بعضی روایات هفت گناه و در برخی نوزده گناه و در بعضی بیست و در برخی هفتاد و... آمده است. این اختلاف‌ها به جهت درجه‌بندی گناهان کبیره و یا تاکید بر برخی از آن‌ها به تناسب مقتضای حال مخاطبان است. همین‌طور علمای اسلام آن را هفت و برخی ده و برخی بیست و بعضی سی و چهار و بعضی چهل و برخی بیشتر ذکر کرده‌اند. از مجموعه روایات و کلمات بزرگان دین می‌توان فهمید آن چه ذکر شده، به عنوان نمونه‌ها و مصادیقی از گناهان کبیره است. ۷ - تعداد کبائر در نظر امام خمینیامام خمینی (قدس‌سره) گناهان زیر را به عنوان گناهان کبیره مطرح کرده است: ۱- نومیدی از رحمت خدا. ۲ـ ایمنی از مکر الهی. ۳ـ دروغ بستن به خدا و پیامبر. ۴ـ قتل. ۵ـ عاق پدر و مادر. ۶ـ خوردن مال یتیم. ۷ـ نسبت زنا دادن. ۸ـ فرار از جنگ و جهاد. ۹ـ قطع رحم. ۱۰ـ سحر و جادو. ۱۱ـ زنا. ۱۲ـ لواط. ۳ـ سرقت. ۱۴ـ قسم دروغ. ۱۵ـ کتمان شهادت. ۱۶ـ شهادت به ناحق دادن. ۱۷ـ عهد شکستن. ۱۸ـ بیش از ثلث وصیت کردن. ۱۹ـ شراب نوشیدن. ۲۰ـ ربا خوردن. ۲۱ـ برای کار حرام مزد گرفتن. ۲۱ـ قمار بازی. ۲۲ـ خوردن گوشت مردار و خوک و خون و میته. ۲۴ـ در وزن خیانت کردن. ۲۵ـ هجرت به جایی که انجام وظیفه دینی ممکن نیست. ۲۶ـ کمک به ظالم. ۲۷ـ اعتماد به ظالم. ۲۸ـ حبس حقوق مردم. ۲۹ـ دروغ. ۳۰ـ تکبّر. ۳۱ـ اسراف. ۳۲ـ خیانت به امانت. ۳۳ـ غیبت. ۳۴ـ سخن چینی. ۳۵ـ سرگرمی به لهو و لعب. ۳۶ـ سبک شمردن حج. ۳۷ـ ترک نماز. ۳۸ـ ندادن زکات. ۳۹ـ اصرار بر گناهان کوچک. (جهت آگاهی بیشتر به کتاب «گناه‌شناسی» [۱۱]
قرائتی، محسن، گناه‌شناسی، تنظیم و نگارش محمد محمدی اشتهاردی.
اثر استاد محسن قرائتی که توسط آقای محمد محمدی اشتهاردی تنظیم و نگارش یافته، یا کتاب کیفر گناه و آثار و عواقب خطرناک آن [۱۲]
رسولی محلاتی، سید‌هاشم، کیفر گناه و آثار و عواقب خطرناک آن.
«تالیف سید‌هاشم رسولی محلاتی و کتاب گناهان کبیره» [۱۳]
دستغیب، سیدعبدالحسین، گناهان کبیره.
آیت‌الله دستغیب مراجعه شود.)۸ - پانویس
۹ - منبعسایت اندیشه، برگرفته از مقاله «لمم از نظر قرآن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۸/۳۰. پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، برگرفته از مقاله «معنای گناهان صغیره و کبیره»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۸/۳۰. رده‌های این صفحه : اخلاق اسلامی | گناهان
|