زمان تقریبی مطالعه: 6 دقیقه
 

ذوالفقار





ذوالفقار؛ نام شمشیر معروف حضرت محمد(ص)
[۱] صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۴۱۹.
[۲] صدوق، الخصال، ج۲، ص۵۲۸.
و امام علی(ع) و یک کلمه عربی است و از آنجایی که در پشتش خارهای پست و بلندی مانند ستون فقرات داشت، آن‌را ذوالفقار نامیدند.
[۳] صدوق، علل الشرایع، ج۱، ص۱۶۰.



۱ - علت نامگذاری



«ذوالفَقار» واژه‌ای عربی به معنای صاحب فقرات است. فقره به معنای مهره کمر است. گفته‌شده‌است چون بر پشت این شمشیر خراش‌های پست و هموار بوده، آن را بدین نام خوانده‌اند.
[۴] لغت نامه دهخدا و فرهنگ معین، ذیل همین کلمه

از علت نامگذاری این شمشیر از امام باقر(ع) سوال شد، و ایشان ایشان فرمود: "علی(ع) با شمشیر ذوالفقار به هیچ کس ضربتی نزد، مگر این که او را در دنیا از خانواده و زن و فرزندانش جدا کرد و در آخرت او را از بهشت جدا ساخت."
[۵] مجلسی، ج۳۷، ص۲۹۴.
که این شمشیر باعث فقره و جدایی شده است.
اگر چه میرزای قمی و ابن شهر آشوب این شمشیر را دارای دوسر می دانند
[۶] میرزای قمی، ج ۱، ص ۳۷۹.
[۷] ابن شهر آشوب، ج ۳، ص ۴۵.
ولی منبع معتبری که این شمشیر را دوسر معرفی کرده باشد، نداریم.
[۸] دائره المعارف الاسلامیه، ج۹، ۳۹۸.


۲ - سرگذشت ذوالفقار



این که ذوالفقار چگونه به دست امام علی(ع) رسید، نظرات مختلفی وجود دارد:
در حدیثی منسوب به امام رضا(ع) آمده است که جبرئیل، آن را با خود از آسمان آورده ‌است.
[۹] نوری، ج ۳، ص ۳۰۹.

طبق روایتی دیگر رسول خدا(ص) فرمود: "خداى تبارک و تعالى ذوالفقار را به من عطا کرد، و فرمود اى محمد بگیر آن را و عطا کن آن را به بهترین اهل زمین، من گفتم کیست آن کس اى پروردگار؟ حق سبحانه و تعالى گفت او خلیفه من در زمین علی بن ابی طالب است."
[۱۰] حر عاملی، ج ۲، ص ۲۸۳.

نظر دیگر این که ذوالفقار از جمله هدایایی بود که بلقیس برای حضرت سلیمان(ع) فرستاد که به دست منبه ابن حجاج افتاد و در جنگ بدر امام علی(ع) او را به قتل رسانید و ذوالفقار را گرفت.
[۱۱] کاشانی، ج ۹، ص ۱۹۳.

طبری می گوید این شمشیر از آن عاص بن منیه بوده که در جنگ بدر کشته شد و شمشیرش به حضرت محمد(ص) رسید و ایشان در جنگ احد ذوالفقار را به علی(ع) داد.
[۱۲] طبری، ج ۳، ص ۹۹۶.
در این جنگ علی(ع) جانفشانی‌های بسیاری در حق پیامبر(ص) انجام داد تا جایی که جبرئیل نازل شد و ایثار على(ع) را نزد پیامبر(ص) ستود و گفت: این نهایت فداکارى است که او از خود نشان مى‌دهد. رسول خدا(ص) نیز گفت: "من از على و او از من است‌." سپس صدایی در آسمان شنیده شد: "لاسیف الا ذوالفقار، ولا فتى الا علی‌؛ شمشیرى چون ذوالفقار و جوانمردی همچون على نیست."
[۱۳] ابن اثیر، ج‌۲، ص‌۱۰۷.


۳ - آیه نازله درباره ذوالفقار



علامه مجلسی از تفسیر السدی الکبیر نقل می کند که آیه: "وَ اَنْزَلنا الحَدِید فِیهِ بَأسٌ شَدِید وَ مَنافِع لِلناسِ؛
[۱۴] حدید/۵۷/۲۵
آهن را که در آن نیروى شدید و سودهایى براى مردم است، فرو فرستادیم." اشاره به ذوالفقار دارد که از آسمان برای پیامبر(ص) نازل شد.
[۱۵] مجلسی، ج ۴۲، ص ۵۸.


۴ - سرانجام ذوالفقار



بنابر برخی از منابع شیعی، ذوالفقار بعد از امام علی(ع) به امام حسن(ع)
[۱۶] صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۴۱۹.
و سپس به امام حسین(ع)
[۱۷] راجی کرمانی، ج۲، ص ۱۰۲
و در نهایت به امام زمان(عج) رسیده
[۱۸] صدوق، الخصال، ج ۲ ص ۵۲۸ ؛
[۱۹] صدوق، احتجاج ، ج ۲ ، ص ۴۳۶
و اکنون نیز دست این امام(عج) می باشد.
[۲۰] دائره المعارف تشیع، ذیل ذوالفقار
چنانچه از امام صادق(ع) نقل شده است: "شمشیر امام زمان(عج) هنگام ظهورش، همان ذوالفقار است."
[۲۱] طوسی، ج ۲، ح ۳۰۷.
؛
[۲۲] مهدی زیدی، ص ۴۶۹.

از امام صادق(ع) و امام رضا(ع) نقل شده است که ذوالفقار از نشانه های امامت است و در زمان امامان در دست آنان بوده است.
[۲۳] ابن شهر آشوب ، ج ۱ ، ص ۳۱۲.

البته بنابر بعضی منابع تاریخی ذوالفقار به دست نوه امام حسن(ع) به نام محمد بن عبدالله معروف به نفس زکیه افتاد و او بر ضد منصور خلیفه دوم عباسی قیام کرد و کشته شد و درنهایت این شمشیر به هارون خلیفه پنجم بنی عباس رسید.
[۲۴] طبری ، ج ۷ ، ص ۵۹۵ ـ ۵۵۶.
و هنگامی که ترکان در حدود سال ۴۶۴ هجری در قاهره بر مستنصر خلیفه فاطمی شوریدند و اموال آنان را غارت کردند، ذوالفقار سهم سلاطین شد.
[۲۵] مقریزی، ج ۲ ص ۳۰۵.


۵ - پانویس


 
۱. صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۴۱۹.
۲. صدوق، الخصال، ج۲، ص۵۲۸.
۳. صدوق، علل الشرایع، ج۱، ص۱۶۰.
۴. لغت نامه دهخدا و فرهنگ معین، ذیل همین کلمه
۵. مجلسی، ج۳۷، ص۲۹۴.
۶. میرزای قمی، ج ۱، ص ۳۷۹.
۷. ابن شهر آشوب، ج ۳، ص ۴۵.
۸. دائره المعارف الاسلامیه، ج۹، ۳۹۸.
۹. نوری، ج ۳، ص ۳۰۹.
۱۰. حر عاملی، ج ۲، ص ۲۸۳.
۱۱. کاشانی، ج ۹، ص ۱۹۳.
۱۲. طبری، ج ۳، ص ۹۹۶.
۱۳. ابن اثیر، ج‌۲، ص‌۱۰۷.
۱۴. حدید/۵۷/۲۵
۱۵. مجلسی، ج ۴۲، ص ۵۸.
۱۶. صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۴۱۹.
۱۷. راجی کرمانی، ج۲، ص ۱۰۲
۱۸. صدوق، الخصال، ج ۲ ص ۵۲۸ ؛
۱۹. صدوق، احتجاج ، ج ۲ ، ص ۴۳۶
۲۰. دائره المعارف تشیع، ذیل ذوالفقار
۲۱. طوسی، ج ۲، ح ۳۰۷.
۲۲. مهدی زیدی، ص ۴۶۹.
۲۳. ابن شهر آشوب ، ج ۱ ، ص ۳۱۲.
۲۴. طبری ، ج ۷ ، ص ۵۹۵ ـ ۵۵۶.
۲۵. مقریزی، ج ۲ ص ۳۰۵.



۶ - منابع



• قرآن کریم
• ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، دار صادر، بیروت
• ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، مکتبه حیدریه، نجف
دائره المعارف الاسلامیه
دائره المعارف تشیع
• راجی کرمانی، حمله حیدری، تصحیح یحیی طالبیان، دانشگاه شهید باهنر، کرمان
• حر عاملی، اثبات الهداة، موسسه اعلمی، بیروت
• صدوق، من لا یحضره الفقیه، تصحیح علی اکبر غفاری، جامعه مدرسین، قم
• صدوق، الخصال، تصحیح علی اکبر غفاری، جامعه مدرسین، قم
• صدوق،علل الشرایع، تصحیح محمدصادق بحرالعلوم، مکتبه حیدریه، نجف
• طبرسی، احتجاج، تحقیق محمدباقر خرسان، دارالنعمان، نجف
• طوسی، الغیبة، تحقیق عبادالله طهرانی، موسسه معارف اسلامیه، قم
• طبری، تاریخ، ترجمه پاینده، نشر اساطیر، تهران
• کاشانیمنهج الصادقین، تصحیح علی اکبر غفاری، کتابفروشی اسلامیه، تهران
• مجلسی، بحارالانوار، الوفاء، بیروت
• میرزای قمی، جامع الشتات، تصحیح مرتضی رضوی، موسسه کیهان، تهران
• نوری، مستدرک الوسائل، موسسه آل البیت، بیروت
• مقریزی، الخطط، دارالعرفان، لبنان
• مهدی زیدی، النجم الثاقب، موسسه زید بن علی، صنعاء

رده‌های این صفحه : اصطلاحات اسلامی




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.