زمان تقریبی مطالعه: 10 دقیقه
 

خائن





مقابل امانت را خیانت گویند و شخص خیانت کننده را خائن ‌می‌نامند.


۱ - خیانت در لغت



"خیانت" مشتق از "خَوَن" به معنای مخالفت با حق و پیمان در پنهانی است. نقطه مقابل خیانت، امانت است.

۲ - جایگاه خیانت و امانت



یکی از مهمترین فضایل اخلاقی و ارزشهای انسانی و اسلامی که با تأکید فراوان در قرآن و احادیث از آن یاد شده است، امانت‌داری است. علمای اخلاق نیز اهمیت فوق العاده‌ای برای آن قائلند و به عکس، خیانت از بزرگترین گناهان و نکوهیده‌ترین رذایل است.
[۲] اخلاق در قرآن، ج۳، ص۱۷۳.


۳ - توصیف انبیاء با صفت امین



در اهمیت امانت‌داری همین بس که خداوند متعال در قرآن در مقام تعریف انبیاء، آنان را با وصف «رسول امین» توصیف کرده است.
[۷] نقطه‌های آغاز در اخلاق عملی، قم، مهدوی کنی، محمدرضا، ص۳۷۷.

و آنچه در تواریخ آمده، یکی از مهمترین و برجسته‌ترین خصوصیات رسول خدا (ص) امانت‌داری ایشان و «محمد امین» نامی آشنا میان قبائل عرب بوده است. با توجه به اهمیت امانت‌داری در زندگی فردی و اجتماعی و آثار بسیار نیکویی که از خود بر جا می‌گذارد، زشتی خیانت و آثار شوم آن، آشکار می‌شود.

۴ - خیانت منشأ کفر و بت پرستی



مذمومیت برخی از انواع خیانت، از شرک و بت‌پرستی نیز بیشتر است، زیرا منشأ کفر و بت پرستی و روی گردانیدن از عبادت خدا همگی ناشی از خیانت انسان نسبت به عهد و پیمانی است که با پروردگارش بسته است.
«وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِن بَنیِ ءَادَمَ مِن ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتهمْ وَ أَشهدَهُمْ عَلیَ أَنفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّکُمْ قَالُواْ بَلیَ‏ شَهِدْنَا أَن تَقُولُواْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِنَّا کُنَّا عَنْ هَذَا غَفِلِین‏».

۵ - خیانت در قرآن



ماده خیانت و مشتقات آن در ۱۵ آیه آمده است که در تمامی این آیات مذمت و نکوهش برای همه شکل‌های خیانت اعم از خیانت در فکر یا عقیده، در فعل، در ابلاغ پیام، در احکام خداوند، خیانت اعضای بدن مثل چشم و... آمده است.
[۹] دایرة المعارف تشیع، ‌ج۷، ص۳۵۶.


۶ - سرچشمه خیانت



۱. ضعف ایمان و عقیده و عدم توجه به توحید افعالی خداوند و حاکمیت او بر همه چیز؛
۲. غلبه هوا و هوس و دنیا پرستی و چیره شدن حرص و آز و طمع بر انسان؛
۳. عدم توجه به پیامدهای خیانت در زندگی مادی و معنوی؛
۴. رها کردن تلاش و کوشش برای رسیدن به مقصود از طریق مشروع، در اثر تنبلی و ضعف اراده.
[۱۰] اخلاق در قرآن، ج۳، ص۱۹۲-۱۹۱.


۷ - اقسام خیانت



خیانت دارای اقسامی می‌باشد.

۷.۱ - خیانت به خدا و رسول


در قرآن به صراحت از خیانت به خدا و رسولش نهی شده است:
«یَأَیها الَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تخونُواْ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ وَ تخونُواْ أَمَانَاتِکُمْ وَ أَنتُمْ تَعْلَمُون‏»
«ای کسانی که ایمان آورده‏اید! به خدا و پیامبر خیانت نکنید! و (نیز) در امانات خود خیانت روا مدارید، در حالی که میدانید (این کار، گناه بزرگی است)!».
برخی امانت‌ها منحصراً امانت خداست در نزد مردم، مثل احکام شرعی؛ برخی از آنها منحصراً امانت رسول خدا (ص) است، مانند سیره حسنه آن حضرت؛ برخی دیگر امانت خود مردم است در میان خودشان مثل امانت در اموال و اسرار. و بعضی از امانت‌ها آن امانتی است که خدا و رسول او و خود مؤمنین در آن شریکند و آن عبارت است از اموری که خداوند به آنها امر می‌کند و رسول خدا امرش را اجرا می‌نماید و مردم از اجرای آن بهره‌مند می‌شوند و اجتماعشان نیرومند می‌گردد، مانند دستورات سیاسی و اوامر مربوط به جهاد و اسرار جنگی که اگر افشا شود حق خدا و رسول پایمال می‌گردد و ضررش دامن‌گیر خود مؤمنین هم می‌شود. پس خیانت در این نوع امانت خیانت به خدا و رسول خدا و مؤمنین است.
امام باقر (ع) درباره این آیه می‌فرماید:
«خیانت به خدا و پیامبر همان نافرمانی ایشان است و اما خیانت در امانت؛ هر انسانی امانت‌دار فرایض است که خداوند بر او واجب کرده است».
[۱۳] میزان الحکمه، ج۴، ص۱۵۸۹.

در برخی روایات از برآورده نکردن حاجات مؤمنین، به خیانت به خدا و رسول تعبیر شده است.
[۱۴] اصول کافی، ج۵، ص۳۵۷.


۷.۲ - خیانت به مردم


در محاورات مردم وقتی صحبت از امانتی می‌شود، اغلب امانت در مال به ذهن‌ها خطور می‌کند، ولی باید بدانیم که امانت در منطق قرآن، دامنه بسیار وسیعی دارد که تمام شؤون اجتماعی و اخلاقی را در بر می‌گیرد.
[۱۵] تکامل در پرتو اخلاق، سلطانی، غلامرضا، ج۲، ‌ص۱۷.


۸ - انواع خیانت



گستره خیانت باعث می‌شود تا انواع گوناگونی برای این صفت زشت متصور گردد.

۸.۱ - خیانت در اموال


آنچه به عنوان امانت مالی در اختیار انسان قرار می‌گیرد در چند وجه خیانت بر آن متصف می‌گردد:

۸.۱.۱ - تعدی در امانت


به معنی دست‌درازی و تصرف کردن در مال بدون اجازة صاحب آن؛

۸.۱.۲ - تفریط در نگهداری


تفریط در نگهداری امانت و کوتاهی کردن و سهل‌انگاری نمودن در حفظ مال؛

۸.۱.۳ - سهل‌انگاری در رد امانت


وظیفه امانت‌دار این است که به محض مطالبه صاحب مال هرچند کافر باشد، همچنین هنگامی که ترس از تلف شدن مال را داشت هرچه زودتر امانت را به صاحبش برگرداند؛
[۱۶] گناهان کبیره، ص ۳۵۲-۳۵۰.


۸.۱.۴ - خیانت در بیت المال


از دیدگاه اسلام، امانت در اموال عمومی و سرمایه‌های معنوی و مادی که تعلق به جامعه دارد نه به شخص خاصی، دارای تأکید بیشتری است تا گروهی چنین خیال نکنند چون این سرمایه‌ها تعلق به عموم دارد، آزادانه هرگونه می‌خواهند در آن تصرف کنند. اگر خیانت در اموال عمومی رایج شود نظام جامعه از هم گسیخته خواهد شد و هرگز روی سعادت نخواهد دید.
[۱۷] اخلاق در قرآن، ج۳، ص۱۹۵.


۸.۲ - افشای راز


هر آنچه که به عنوان راز و سخنان سرّی و محرمانه در اختیار ما قرار می‌گیرد امانتی است که حفظ آن وظیفه شرعی و اخلاقی ما می‌باشد. حضرت امیر (ع) می‌فرماید:
«مَن أفشی سرّاً أسْتَوْدَعَه فَقَدْ خان»
«هر کس سری را فاش کند که به او سپرده شده است، پس به تحقیق خیانت کرده».
[۱۸] شرح غرر الحکم و درر الکلم، خوانساری، جمال الدین، ج۵، ص۲۶۸.


۸.۳ - خیانت به اعضای بدن


هر آنچه خداوند حکیم برای زندگی بشر در این جهان آفریده امانتی است در دست انسان که این موجود ذی شعور باید به احسن وجه از این نعمات استفاده نماید. هر کدام از اعضای بدن، دنیایی مملو از قابلیت‌هاست که خداوند به انسان ارزانی داشته است.
چشم به عنوان حساس‌ترین عضو بدن وظیفه‌ای خطیر در زندگی بر عهده دارد اما برخی از انسانها به جای استفاده از این نعمت بزرگ در راه تحصیل علم و در راه طی کردن مراحل تکامل، شخصیت انسانی خویش را تنزل می‌دهند و از چشم به عنوان وسیله‌ای در راه ارضای شهوات نفسانی خویش بهره می‌گیرند. در قرآن از این مقوله به خیانت چشم تعبیر می‌شود:
«یَعْلَمُ خَائنَةَ الْأَعْینُ وَ مَا تُخفِی الصُّدُور»
«او چشمهایی را که به خیانت می‏گردد و آنچه را سینه‏ها پنهان می‏دارند، می‏داند».
خیانت چشم‌شکل‌های مختلفی دارد، گاه به صورت نگاه‌های دزدکی و استراق بصر نسبت به زنان بیگانه است و گاه به صورت اشارتی با چشم به منظور تحقیر یا عیب‌جویی از دیگران است یا اشاراتی که مقدمه توطئه‌ها و نقشه‌های شیطانی.
امام صادق (ع) در تفسیر این آیه می‌فرماید:
«آیا ندیده‌ای که انسان به چیزی نگاه می‌کند اما چنین وانمود می‌کند که به آن نگاه نمی‌کند این نگاه‌های خیانت آلود است».
[۲۱] عروسی حویزی، علی بن جمعه، ج۴، ص۵۱۷.


۹ - ناسازگاری خیانت با نبوت و رهبری



«وَ مَا کاَنَ لِنَبیِ أَن یَغُلَّ وَ مَن یَغْلُلْ یَأْتِ بِمَا غَلَّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ ثُمَّ تُوَفیَ‏ کُلُّ نَفْسٍ مَّا کَسَبَتْ وَ هُمْ لَا یُظْلَمُون‏»
«(گمان کردید ممکن است پیامبر به شما خیانت کند؟! در حالی که) ممکن نیست هیچ پیامبری خیانت کند! و هر کس خیانت کند، روز رستاخیز، آنچه را در آن خیانت کرده، با خود (به صحنه محشر) می‏آورد سپس به هر کس، آنچه را فراهم کرده (و انجام داده است)، بطور کامل داده می‏شود و (به همین دلیل) به آنها ستم نخواهد شد (چرا که محصول اعمال خود را خواهند دید)».
در این آیه ساحت مقدس پیامبران را به طور کلی از خیانت منزه دانسته و می‌گوید چنین چیزی شایسته مقام نبوت نیست و نبوت با خیانت سازگار نمی‌باشد. زیرا در غیر این صورت در ادای رسالت و تبلیغ احکام نمی‌توان به او اطمینان کرد.
البته روشن شد خیانت بر هیچ ‌کس جایز نیست، ولی این آیه نکوهش بهانه‌جویان جنگ احد است که به بهانه غفلت پیامبر(ص) از تقسیم غنایم، سنگر حساس خود را ترک کردند.
این آیه و احادیثی که در مذمت خیانت از پیامبر خدا (ص) صادر شده بود، تأثیر عجیبی در تربیت مسلمانان گذاشت و آن چنان پرورش یافتند که غالباً کمتر از آنها خیانت سر می‌زد.
در بینش اسلامی، حقوق مردم امانتی است از سوی خدا در دست ولی امر و مسئولان جامعه و آنان بایستی کاملاً این امانت مردمی را رعایت کنند چون حاکمیت از آن خداست و جان و مال و ناموس مردم امانت‌هایی هستند که بی‌واسطه یا با‌واسطه به حاکم شرع سپرده شده است و اگر در حفظ این امانت‌ها کوتاهی نمایند ادای امانت نکرده‌اند.
[۲۴] اخلاق در قرآن، مصباح یزدی، محمدتقی، ج۳، ص۱۹۲.


۱۰ - برخی از آثار خیانت



۱. با وجود خیانت کسی به دیگری اعتماد نخواهد کرد و نگرانی نسبت به خیانت در جامعه حکم‌فرما می‌شود؛
۲. خیانت عامل بسیاری از جنایتها و حوادث ناگوار اجتماعی است؛
۳. افزایش خیانت، باعث افزایش هزینه‌ها می‌شود، زیرا مدیران و مسئولان ناچارند برای جلوگیری از این مقوله، بازرسانی در بخش‌های مختلف بگذارند که این کار باعث هزینه شدن سرمایه زیادی می‌شود.
[۲۵] اخلاق در قرآن، مصباح یزدی، محمدتقی، ج۳، ص۱۹۰-۱۸۷.


۱۱ - درمان و پیش‌گیری از خیانت



۱. تقویت پایه‌های ایمان: افراد ضعیف الایمان به دلیل عدم اعتقادشان به قدرت خداوند و رزاقیت او دست خود را به خیانت می‌آلایند، توکل و اعتماد به خدا و اطمینان به وعده‌های تخلف ناپذیر سبب می‌شود که راه انحراف را برای وصول به مواهب زندگی نروند؛
۲. برآوردن نیازها: یکی از عوامل مهم خیانت نیازمندی است. بنابراین تا آنجا که می‌شود باید نیازهای معقول و شرعی کسانی را که تحت مدیریت انسان قرار دارند برآورده کرد؛
۳. توجه به عواقب شوم خیانت چه در این دنیا و چه در آخرت؛
۴. انتخاب افراد امین جهت پست‌های حساس برای جلوگیری از خیانت و کم کردن هزینه‌ها و جلب اعتماد مردم به مسئولان.ref>اخلاق در قرآن، مصباح یزدی، محمدتقی، ج۳، ص۱۹۵-۱۹۲.

۱۲ - پانویس


 
۱. مفردات راغب، ج۱، ص۱۶۳.    
۲. اخلاق در قرآن، ج۳، ص۱۷۳.
۳. شعرا/سوره۲۶، آیه۱۶۲.    
۴. شعرا/سوره۲۶، آیه۱۴۳.    
۵. شعرا/سوره۲۶، آیه۱۲۵.    
۶. شعرا/سوره۲۷، آیه۱۰۷.    
۷. نقطه‌های آغاز در اخلاق عملی، قم، مهدوی کنی، محمدرضا، ص۳۷۷.
۸. اعراف/سوره۷، آیه۱۷۲.    
۹. دایرة المعارف تشیع، ‌ج۷، ص۳۵۶.
۱۰. اخلاق در قرآن، ج۳، ص۱۹۲-۱۹۱.
۱۱. انفال/سوره۸، آیه۲۷.    
۱۲. تفسیر المیزان، ج۹، ص۶۹.    
۱۳. میزان الحکمه، ج۴، ص۱۵۸۹.
۱۴. اصول کافی، ج۵، ص۳۵۷.
۱۵. تکامل در پرتو اخلاق، سلطانی، غلامرضا، ج۲، ‌ص۱۷.
۱۶. گناهان کبیره، ص ۳۵۲-۳۵۰.
۱۷. اخلاق در قرآن، ج۳، ص۱۹۵.
۱۸. شرح غرر الحکم و درر الکلم، خوانساری، جمال الدین، ج۵، ص۲۶۸.
۱۹. غافر/سوره۴۰، آیه۱۹.    
۲۰. تفسیر نمونه، ج۲۰، ص۶۵.    
۲۱. عروسی حویزی، علی بن جمعه، ج۴، ص۵۱۷.
۲۲. آل عمران/سوره۳، آیه۱۶۱.    
۲۳. تفسیر نمونه، ج۳، ص۱۵۲.    
۲۴. اخلاق در قرآن، مصباح یزدی، محمدتقی، ج۳، ص۱۹۲.
۲۵. اخلاق در قرآن، مصباح یزدی، محمدتقی، ج۳، ص۱۹۰-۱۸۷.


۱۳ - منبع


دانشنامه موضوعی قرآن.    


رده‌های این صفحه : اخلاق اسلامی | خیانت | رذائل اخلاقی




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.