زمان تقریبی مطالعه: 9 دقیقه
 

جواهرالاولیا





جواهرالاولیا، کتابی‌ در ادعیه‌ ، تعاویذ اسلامی‌ و خواص‌ قرآن‌ و اسمای‌ الاهی‌ ، مأخوذ از روایات‌ منابع‌ حدیثی‌ و سخنان‌ علما و مشایخ‌ عرفان‌ و تصوف‌، به‌ زبان‌ فارسی‌، تألیف‌ باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌ اوچی‌، در نیمه دوم‌ قرن‌ یازدهم‌ می‌باشد.


۱ - دلیل نام گذاری جواهر



نویسنده‌ الفاظ‌ دعاها و اوراد نقل‌ شده‌ از اولیا را، از نظر ارزشمندی‌ و کم‌نظیر بودن‌، به‌ جواهر تشبیه‌ کرده‌ است‌.
[۱] باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۷۳، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.

جواهرالاولیا به‌ پیشنهاد محمدعلی‌ بن‌ شیخ‌ عبدالواسع‌ صوفی‌ و به‌ خط‌ وی‌ نگارش‌ یافت‌.
[۲] باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۲۵، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.


۲ - هدف بخاری از تالیف جواهر الاولیا



بخاری‌
[۳] باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۱، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
هدف‌ خود را از نوشتن‌ این‌ کتاب‌ ، استفاده عوام‌ برای‌ رسیدن‌ به‌ سعادت‌ دنیا و آخرت‌ ذکر کرده‌ است‌.

۳ - دوران تالیف کتاب مذکور



بخاری‌ جواهرالاولیا را در دوره حکومت‌ دو تن‌ از پادشاهان‌ مغولی‌ هند ، شاه‌جهان‌ و اورنگ‌ زیب‌ ــ که‌ دوران‌ رونق‌ و رواج‌ زبان‌ فارسی‌ در شبه‌قاره هند بوده‌ ــ تألیف‌ کرده‌ است‌.
[۴] باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۸۲، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
[۵] باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص۱۰۶، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.


۴ - سبک تالیف کتاب جواهر



بنا بر نظر غلام‌ سرور، بخاری‌ در نگارش‌ جواهرالاولیا از سبک‌ ابوالفضل‌ علاّ می‌ (متوفی‌ ۱۰۱۱)، وزیر اکبرشاه‌، که‌ تأکید فراوانی‌ بر فارسی‌نویسی‌ داشته‌، تأثیر پذیرفته‌ است‌.
[۶] باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۱۰۸، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
[۷] باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص۱۱۲، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.


۵ - روش نگارش کتاب جواهرالاولیا



با وجود این‌، بخاری‌ بسیاری‌ از ادعیه‌ و اوراد را به‌ زبان‌ عربی‌ و غالباً بدون‌ ترجمه‌ به‌ فارسی‌ آورده‌ و همچنین‌ از لغات‌، ترکیبات‌ و جملات‌ عربی‌ بسیار استفاده‌ کرده‌ است‌، به‌ طوری‌ که‌ نثر جواهرالاولیا را می‌توان‌ از نمونه‌های‌ «نثر فارسی‌ ساده آمیخته‌ به‌ عربی‌» دانست‌.
[۸] باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۱۱۰، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
[۹] باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص۱۱۶ـ۱۲۰، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.


۶ - تاریخ تالیف کتاب مذکور



تاریخ‌ دقیق‌ تألیف‌ جواهرالاولیا معلوم‌ نیست‌، اما با توجه‌ به‌ مطالب‌ کتاب‌
[۱۰] باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ص‌۳۳۳، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
، احتمالاً تألیف‌ آن‌ در ۱۰۹۸ هنوز ادامه‌ داشته‌ است‌.
[۱۱] باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۸۱ ـ۸۲، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.


۷ - جواهر الاولیا یکی‌ از منابع‌ صوفیان‌



این‌ کتاب‌ را می‌توان‌ یکی‌ از منابع‌ صوفیان‌ و مرشدانی‌ دانست‌ که‌ برای‌ علاج‌ مشکلات‌ مادّی‌ و معنوی‌ مردم‌ از علوم‌ خفیه‌ ، چون‌ تعاویذ و عزایم‌ و طلسمات‌ ، استفاده‌ می‌کردند. از خلال‌ مطالب‌ کتاب‌ می‌توان‌ تا حدود زیادی‌ به‌ کیفیت‌ زندگی‌ اجتماعی‌ طبقه فرودست‌، فقیر و بی‌خانمان‌ آن‌ روزگار هند و نیازها و آرزوهای‌ آنان‌ آگاهی‌ یافت‌.
[۱۲] باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۸۵ ـ۹۴، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.


۸ - ذکر نام بسیاری از علمای‌ اسلامی‌ و بزرگان‌ صوفیه‌



در این‌ کتاب‌ نام‌ بسیاری‌ از علمای‌ اسلامی‌ و بزرگان‌ صوفیه‌، با ذکر نام‌ برخی‌ از آثار آنان‌، آمده‌ است‌.
همچنین‌ سلسله‌ نسب‌ و سلسله طریقتی‌ مؤلف‌
[۱۳] باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص۶۳ـ ۶۵، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
و چند تن‌ از مشایخ‌ صوفیه‌، مانند شیخ‌ محیی‌الدین‌ عبدالقادر گیلانی‌ ،
[۱۴] باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۱۶۱، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
شهاب‌الدین‌ سهروردی‌
[۱۵] باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۱۶۳، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
و زکریای‌ مُلتانی‌ ،
[۱۶] باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۱۶۵، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
ذکر شده‌ است‌.

۹ - اشکالات موجود در جواهرالاولیا



در صحت‌ انتساب‌ بعضی‌ مطالب‌ به‌ برخی‌ بزرگان‌، تردید جدّی‌ وجود دارد، از آن‌ جمله‌ اورادی‌ است‌ که‌ به‌ ابونصر فارابی‌ ،
[۱۷] باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۴۵، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
محمد بن‌ زکریای‌ رازی‌
[۱۸] باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۷۹، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
و ابن‌ سینا
[۱۹] باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۴۴، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
نسبت‌ داده‌ شده‌ است‌.
طبق‌ گفته محمدعلی‌ بن‌ شیخ‌ عبدالواسع‌، در آغاز قرار بوده‌ است‌ که‌ این‌ کتاب‌ در سه‌ نسخه صغیر، وسیط‌ و کبیر نوشته‌ شود که‌ نسخه صغیر آن‌ نوشته‌ نشد و وسیط‌ یا کبیر بودن‌ نسخه‌های‌ خطی‌ موجود نیز دقیقاً مشخص‌ نیست‌.
[۲۰] باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۱۸ـ۲۰، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.


۱۰ - مطالب‌ جواهرالاولیا حاصل‌ شنیده‌های‌ مولف از پدرش‌



به‌ گفته مؤلف‌،
[۲۱] باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۱، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
مطالب‌ جواهرالاولیا حاصل‌ شنیده‌های‌ وی‌ از پدرش‌ یا برگرفته‌ از کتاب‌های‌ معتبر و اوراد مشایخ‌ است‌ یا طی‌ مکاشفات‌ حاصل‌ از چله‌نشینی‌ و اعتکاف‌ها، آن‌ها را از پیامبر اکرم‌ و اولیا شنیده‌ است‌.
این‌ کتاب‌ شامل‌ مقدمه‌ای‌ کوتاه‌، پنج‌ فصل‌ (پنج‌ جواهر)، بخش‌ اضافه کاتب‌ اصلی‌، ضمیمه‌ و اضافه دیگر است‌.

۱۱ - منابع مورد استفاده مولف در نگارش کتاب مذکور



برخی‌ منابعی‌ که‌ نویسنده‌ از آن‌ها بهره‌ برده‌ است‌، عبارت‌اند از: احیاء علوم‌الدین‌، منهاج‌العابدین‌ و خلاصه التصانیف‌ غزّالی‌
[۲۲] باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۲۰۷، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
[۲۳] باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص۲۸۹، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
[۲۴] باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص۳۵۸، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
سفینه الاولیاء اثر داراشکوه‌، سیرالعارفین‌ نوشته حامد بن‌ فضل‌اللّه‌ جمالی‌ دهلوی‌ و کنزالعارفین‌ نوشته مخدوم‌ جهانیان‌.
[۲۵] باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۷۶ـ۷۹، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.


۱۲ - نسخه‌های موجود جواهر الاولیا



از جواهرالاولیا دو نسخه خطی‌ در کتابخانه گنج‌بخش‌ مرکز تحقیقات‌ فارسی‌ ایران‌ و پاکستان‌ در راولپندی‌، و یک‌ نسخه خطی‌ در کتابخانه دانشگاه‌ پنجاب‌ لاهور موجود است‌.
[۲۶] باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۵، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
[۲۷] باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۱۱، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
[۲۸] باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص۱۴، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.


۱۳ - مصحح جواهرالاولیا



در ۱۳۵۵ ش‌/ ۱۹۷۶، غلام‌ سرور، از رؤسای‌ پیشین‌ بخش‌ فارسی‌ دانشگاه‌ کراچی‌ ، کار تصحیح‌ و مقابله جواهرالاولیا را به‌ پایان‌ رساند و آن‌ را با مقدمه‌ای‌ مفصّل‌، که‌ جداگانه‌ در همان‌ سال‌ منتشر شد، در مرکز تحقیقات‌ فارسی‌ ایران‌ و پاکستان‌ چاپ‌ کرد.

۱۴ - فهرست منابع‌



(۱) باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.

۱۵ - پانویس


 
۱. باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۷۳، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
۲. باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۲۵، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
۳. باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۱، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
۴. باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۸۲، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
۵. باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص۱۰۶، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
۶. باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۱۰۸، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
۷. باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص۱۱۲، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
۸. باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۱۱۰، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
۹. باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص۱۱۶ـ۱۲۰، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
۱۰. باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ص‌۳۳۳، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
۱۱. باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۸۱ ـ۸۲، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
۱۲. باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۸۵ ـ۹۴، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
۱۳. باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص۶۳ـ ۶۵، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
۱۴. باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۱۶۱، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
۱۵. باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۱۶۳، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
۱۶. باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۱۶۵، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
۱۷. باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۴۵، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
۱۸. باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۷۹، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
۱۹. باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۴۴، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
۲۰. باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۱۸ـ۲۰، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
۲۱. باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۱، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
۲۲. باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۲۰۷، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
۲۳. باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص۲۸۹، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
۲۴. باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص۳۵۸، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
۲۵. باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۷۶ـ۷۹، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
۲۶. باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۵، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
۲۷. باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص‌۱۱، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.
۲۸. باقر بن‌ عثمان‌ بخاری‌، جواهرالاولیا، ج۱، ص۱۴، تصحیح‌ و تحشیه‌ و مقدمه غلام‌ سرور، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ ش‌.


۱۶ - منبع


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جواهرالاولیا»، شماره۵۱۶۳.    


رده‌های این صفحه : دعا | کتاب شناسی | کتب دعا




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.