تغایرتغایر یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به معنای نسبت میان دو امر غیر قابل حمل بر یکدیگر است. ۱ - توضیح اصطلاحهر دو امری که در نظر گرفته شود یا حمل یکی بر دیگری ممکن است یا غیر ممکن. در صورت اول، آن دو را «متحد» خوانند؛ مانند: احمد و خندان که می‌شود گفت: «احمد خندان است». در صورت دوم، آ‌ها را «متغایر» و نسبت میان آنها را «تغایر» خوانند. [۱]
گرامی، محمدعلی، منطق مقارن، ص۱۳۳.
۲ - اقسام تغایرتغایر بر سه قسم است: ۱. تغایر تماثلی؛ ۲. تغایر تخالفی؛ ۳. تغایر تقابلی. ۲.۱ - تغایر تماثلیتغایر تماثلی یا تماثل، در جایی است که دو امر در ماهیت با هم متحد باشند و اجتماع‌شان در محل واحد ممکن نباشد؛ مانند: علی و احمد؛ که این دو را «متماثلان» گویند. گاهی هم تماثل را نسبت میان دو چیز مشابه از هر لحاظ می‌دانند که در این صورت، امتناع اجتماع مثلین در کل هستی خواهد بود، زیرا دو چیز با فرض دو بودن، در همه جهت، اتحاد نخواهند داشت. ۲.۲ - تغایر تخالفیتغایر تخالفی یا تخالف، نسبت میان دو امری است که در ماهیت متحد نباشند، ولی اجتماع آنها در یک محل ممکن باشد؛ مانند: حرارت و سفیدی، که این دو را «متقابلان» گویند. ۲.۳ - تقابل تغایریتقابل تغایری یا تقابل، نسبت میان دو امری است که نه به لحاظ ماهیت یکی باشند و نه اجتماع‌شان در یک محل ممکن باشد؛ مانند: سیاهی و سفیدی که این دو را «متقابل» گویند. ۳ - اقسام تقابلتقابل بر چهار قسم است: تضایف، تضاد، عدم و ملکه و تناقض یا سلب و ایجاب. [۵]
مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۱۹۵.
۴ - مستندات مقالهدر تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: • گرامی، محمدعلی، منطق مقارن. • مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد. • مظفر، محمدرضا، المنطق. ۵ - پانویس
۶ - منبعپایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «تغایر»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۲/۷. |