بوردوربوردور، شهر و مرکز استانی به همین نام در ترکیه است. استان بوردور با مساحتی حدود ۱۵۰`۷ کم۲ در جنوب غربی ترکیه واقع است. فهرست مندرجات۲ - پیشینه تاریخی ۳ - بوردور در تصرف حکومت‌ها ۳.۱ - در تصرف سلوکیان ۳.۲ - تحت استیلای بیزانس ۴ - علت نامگذاری ۵ - در دوره حاکمیت‌ِ بنی‌حمید ۶ - گزارش ابن بطوطه ۷ - استیلای عثمانیان ۸ - امکانات بوردور در سده چهارده ۹ - مشهورترین آثار باستانی ۹.۱ - آثار دوره اسلامی ۱۰ - از ویژگیهای بوردور ۱۱ - فهرست منابع ۱۲ - پانویس ۱۳ - منبع ۱ - موقعیتاین استان شامل ۶ شهرستان به نام‌های‌ِ بوردور، آغْلاسون، بوجاق، گل حصار، تفنّی و یشیلُوا، و ۲۱ شهر است و جمعیت آن در ۱۳۸۳ش/۲۰۰۴م، ۰۰`۸۴۱`۲ تن برآورد شده است. [۱]
YA، ج۳، ص۱۵۳۵.
[۲]
The World Gazetteer، www world_gazetteercomhtm.
شهر بوردور مرکز استان بوردور با جمعیتی حدود ۷۰۱ هزار تن (برآوردِ ۱۳۸۳ش/۲۰۰۴م) در کیلومتری جنوب شرقی دریاچه‌ای به همین نام در شمال این استان واقع است. [۳]
IA، ج۲، ص۸۰۵.
[۴]
www world_gazetteercomhtm.
۲ - پیشینه تاریخینتایج کاوش‌های باستان‌شناختی‌ِ صورت گرفته در منطقه حاجیلر واقع در ۳۵ کیلومتری شهر بوردور، پیشینه سکنای انسان در این منطقه را به ۰۰۰، ۷ ق‌م می‌رساند. [۵]
TOrkiye diyanet vakf o Isl @ m ansiklopedisi، Istanbul، ج۶، ص۴۲۶، ۱۹۹۲.
البته نمی‌توان پیشینه اسکان انسان در این منطقه را به شهر بوردور نیز تعمیم داد، اما در حفاری‌های انجام گرفته در تپه‌های پیرامون آن، شواهدی از اسکان انسان‌ِ دوره مفرغ، مانند تندیس‌های سفالین، ظروف سفالی سرخ رنگ و ابزارهای برنده از سنگ چخماق یافت شده است. [۶]
TOrkiye diyanet vakf o Isl @ m ansiklopedisi، Istanbul، ج۶، ص۴۲۶، ۱۹۹۲.
[۷]
Z nder، M، ج۱، ص۱۱۵، Sehirden sehire Anadolu، T O rkiye is bankas o، ۱۹۹۷.
۳ - بوردور در تصرف حکومتهابوردور در منطقه پسیدیای باستان واقع شده، و آثاری از تمدن‌های یونان و روم قدیم در آن بر جای مانده است. در ۱۵۰۰ق‌م بوردور در قلمرو حکومت محلی‌ِ آرزاوا که تابع حتی‌ها بود، قرار داشت؛ هر چند پادشاهی آرزاوا در ۱۲۰۰ق م به استقلال دست یافت، اما دیری نپایید که فرمانبرداری فریگیایی‌ها را پذیرفت. بوردور در سده ۷ق م به تصرف لیدی‌ها درآمد و در ۵۴۶ق م با شکست لیدی‌ها از سپاهیان پارسی، این سرزمین نیز مانند دیگر نواحی آناتولی، ضمیمه امپراتوری هخامنشیان شد. [۸]
TOrkiye diyanet vakf o Isl @ m ansiklopedisi، Istanbul، ج۶، ص۴۲۷، ۱۹۹۲.
[۹]
www maliye gov tr/defterdarliklar/ burdur/ilimiz htm.
۳.۱ - در تصرف سلوکیانپس از آنکه اسکندر مقدونی در ۳۳۰ق م به فرمانروایی‌ِ هخامنشیان بر آناتولی پایان داد، آنتیخوس از جانب اسکندر به حکومت آنجا منصوب شد. پس از مرگ اسکندر، بوردور تحت نفوذ سلوکیان درآمد و سپس ضمیمه پادشاهی برغمه شد. ۳.۲ - تحت استیلای بیزانسدر ۶۱ق م رومیان بوردور را تصرف کردند و در ۳۹۵م پس از تقسیم امپراتوری روم به دو بخش شرقی و غربی، این شهر تحت استیلای بیزانس قرار گرفت و در همین دوره نام «پولیدریون»، به معنای ناحیه سنگلاخ، بر آن نهاده شد. [۱۰]
www maliye gov tr/defterdarliklar/ burdur/ilimiz htm.
پیش از آنکه بوردور به این نام خوانده شود، «لیمْنومْبْریا»، به معنای شهر دریاچه نامیده می‌شد. [۱۱]
EI ۲.
شاید واژه پولیدریون، بعدها به بوردور بدل شده باشد، چنان‌که اهالی بوردور نیز امروزه نام شهر را «بولدور» تلفظ می‌کنند و در برخی منابع غربی نیز این نام با همین تلفظ آمده است. [۱۲]
TOrk ansiklopedisi، Istanbul، ۱۹۷۶، ج۸، ص۴۲۵.
[۱۳]
بایراق، ص۱۲۶.
[۱۴]
www maliye gov tr/defterdarliklar/ burdur/ilimiz htm.
بوردور تا سده ۵ق/۱۱م همچنان در قلمرو امپراتوری بیزانس باقی بود، تا اینکه پس از شکست بیزانس از سلجوقیان، در جنگ ملازگرد (۴۶۳ق/۱۰۷۱م) قبایل ترکمن تا حوالی بوردور نفوذ کردند.۴ - علت نامگذاریبنا به برخی روایات، طایفه قنالی - از قبایل ترکمن - هنگام رسیدن به این منطقه در مقابل زیبایی‌های طبیعی آن، این جمله را به زبان آوردند: «جنت بورادا دور» (بهشت در اینجاست) گفته شده که عبارت‌ِ «بورادا دور» به مرور زمان به شکل بوردور درآمده است. [۱۵]
TOrkiye diyanet vakf o Isl @ m ansiklopedisi، Istanbul، ج۶، ص۴۲۷، ۱۹۹۲.
[۱۶]
www maliye gov tr/defterdarliklar/ burdur/ilimiz htm.
ترک‌ها پس از اسکان در این محل بازاری به نام «آلان پازاری» در جای اولوجامع (جامع کبیر) فعلی ساختند، ولی به سبب مسیل بودن‌ِ آنجا، به تدریج به دامنه تپه‌ای منتقل شدند؛ بدین ترتیب، تدریجاً شهری ساخته شد که امروزه بوردور نامیده می‌شود. [۱۷]
TOrkiye diyanet vakf o Isl @ m ansiklopedisi، Istanbul، ج۶، ص۴۲۷، ۱۹۹۲.
۵ - در دوره حاکمیت‌ِ بنیحمیدبوردور در طی جنگ صلیبی اول از قلمرو سلجوقیان خارج شد، ولی در نیمه اول سده ۷ق/۱۳م دوباره به دست ترکان افتاد. در ۶۴۱ق/ ۱۲۴۳م پس از شکست سلجوقیان آناتولی در جنگ کوسه داغ از مغولان، امیرنشین‌هایی در آناتولی شکل گرفت و بوردور در امیرنشین بنی‌حَمید واقع شد. دونداربیگ، مؤسس امیرنشین بنی‌حمید در ۶۹۹ق/۱۳۰۰م مسجدی را که امروزه اولوجامع نامیده می‌شود، ساخت. [۱۸]
TOrkiye diyanet vakf o Isl @ m ansiklopedisi، Istanbul، ج۶، ص۴۲۷، ۱۹۹۲.
بوردور در دوره حاکمیت‌ِ بنی‌حمید توسعه یافت. این امیرنشین با اینکه حاکمیت ایلخانان مغول را پذیرفته بود، ولی مورد حمله تیمورتاش، والی‌ِ کل ایلخانان و آناتولی قرار گرفت و در ۷۱۷ق/ ۱۳۱۷م به تصرف وی درآمد؛ اما پس از فرار تیمورتاش به مصر، اسحاق بیگ از اخلاف دونداربیگ - که وی نیز در مصر به سر می‌برد - به آناتولی بازگشت و امیرنشین بنی‌حمید را احیا کرد. [۱۹]
www maliye gov tr/defterdarliklar/ burdur/ilimiz htm.
[۲۰]
I H، Anadolu beylikleri، Ankara، ۱۹۶۹.
[۲۱]
امیرنشین‌ها، ص۶۴-۶۵.
بوردور نیز بار دیگر تحت حاکمیت بنی‌حمید درآمد، تا اینکه در زمان سلطان مراد اول (سل ۷۶۱-۷۹۲ /۱۳۶۰- ۱۳۹۰م) حسین بیگ - از امرای بنی‌حمید - اسپارتا و حوالی آن را که شامل بوردور نیز می‌شد، در برابر ۸۵ هزار سکه طلا به عثمانیان واگذار کرد. [۲۲]
بایراق، ص۱۲۶.
۶ - گزارش ابن بطوطهابن بطوطه که در سده ۸ق/۱۴م از بوردور دیدن کرده است، بوردور را شهری کوچک با باغ‌ها و آب‌های روان وصف می‌کند و می‌نویسد که قلعه آن بر فراز کوهی بلند به نام شاهیک قرار دارد. او در گزارش خود به جماعت جوانمردان‌ِ شهر نیز اشاره کرده است. ۷ - استیلای عثمانیانپس از شکست بایزید اول از امیر تیمور در جنگ آنکارا ۸۰۴ق/ ۱۴۰۲م و احیای مجدد امیرنشین‌ها، بوردور بار دیگر تحت حاکمیت بنی‌حمید قرار گرفت. [۲۴]
بایراق، ص۱۲۶.
اما بعد از مدتی عثمانیان نه تنها بر بوردور، بلکه بر سراسر آناتولی مستولی شدند. در ۹۱۷ق/۱۵۱۱م، بوردور مانند بسیاری از شهرهای آناتولی دستخوش نابسامانی‌های ناشی از عصیان شاهقلی بابای تکلو شد و خسارات بسیاری دید. [۲۵]
I H، Anadolu beylikleri، Ankara، ۱۹۶۹.
[۲۶]
id، Osmanl o tarihi، ج۲، ص۲۳۰، Ankara، ۱۹۸۳.
بوردور در اوایل حاکمیت عثمانیان، مرکز قضایی وابسته به ایالت حمید با مرکزیت اسپارتا بود و در واقع قصبه‌ای به شمار می‌رفت. به موجب سندی در ۸۸۳ق/۱۴۷۸م بوردور دارای محله بوده که یکی از آنها به مسیحیان تعلق داشته است. [۲۷]
TOrkiye diyanet vakf o Isl @ m ansiklopedisi، Istanbul، ج۶، ص۴۲۷، ۱۹۹۲.
این شهر در سده ۱۰ق/۱۶م از تأثیر عصیان سوخته‌ها (طلاب) برکنار نماند. همچنین در اواخر همان سده، در معرض تخریب‌های عاصیان جلالی قرار گرفت؛ اما به‌رغم این عصیان‌ها و تخریب‌ها در قیاس با یک سده پیش از آن توسعه یافت و بر شمار محله‌های آن افزوده شد. یکی از محله‌های جدید، محله دباغخانه بود که بیانگر فعالیت اقتصادی محله در آن زمان است. [۲۸]
TOrkiye diyanet vakf o Isl @ m ansiklopedisi، Istanbul، ج۶، ص۴۲۷-۴۲۸، ۱۹۹۲.
۸ - امکانات بوردور در سده چهاردهبوردور در ۱۲۸۸ق/۱۸۷۱م به صورت مرکز سنجقی درآمد که وابسته به ولایت قونیه بود. [۲۹]
بایراق، ص۱۲۶.
به نوشته سامی، بوردور یکی از ۵ سنجق استان قونیه بود و در منتهای شمال غربی این استان قرار داشت. [۳۰]
سامی، شمس‌الدین، قاموس الاعلام، ج۲، ص۱۳۷۵، استانبول، ۳۰۶ق.
این شهر در اواخر سده ۱۳ق/۱۹م دچار آتش‌سوزی مهیبی شد که در آن بخش بزرگی از بازار و ۱۵۰ خانه از میان رفت. [۳۱]
TOrkiye diyanet vakf o Isl @ m ansiklopedisi، Istanbul، ج۶، ص۴۲۸، ۱۹۹۲.
با این همه، در اوایل سده ۱۴ق/۲۰م بوردور دارای ۷ کارگاه روغن‌کشی، ۲۱۳`۵ خانه، ۶۴۸ دکان، ۱۶ آسیاب، ۳۴ دباغخانه، ۴ کاروان‌سرا، ۶ حمام و ۲۴ مسجد بوده است. [۳۲]
IA، ج۲، ص۸۰۵.
کوئینه، سیاح اروپایی نیز از وجود ۱۴ مسجد، ۶ خانقاه، ۱۱ مدرسه، ۱ کلیسای بیزانسی، ۱ کلیسای ارمنی، ۶ حمام و ۴ کاروان‌سرا سخن گفته است. بر اثر زمین لرزه‌ای که در ۱۳۳۲ق/۱۹۱۴م رخ داد، خسارات سنگینی به شهر وارد آمد. [۳۳]
TOrkiye diyanet vakf o Isl @ m ansiklopedisi، Istanbul، ج۶، ص۴۲۸، ۱۹۹۲.
با پایان یافتن جنگ جهانی اول و شکست ارتش عثمانی، نیروهای ایتالیایی بخش‌هایی از آناتولی از جمله بوردور را به اشغال خود درآوردند. [۳۴]
Bayur، Y H، ج۲، ص۴۵۶، TOrk ink o l @ b o tarihi، Ankara، ۱۹۸۳.
[۳۵]
شاو، ا ج و ا ک شاو، تاریخ امپراتوری عثمانی و ترکیه جدید، ج۲، ص۵۵۵، ترجمه محمود رمضان‌زاده، مشهد، ۳۷۰ش.
بوردور در ۱۳۳۸ق/۱۹۲۰م به صورت یک لوای مستقل درآمد و در همان سال نخستین نمایندگانش را نیز به مجلس‌های ترکیه فرستاد [۳۶]
بایراق، ص۱۲۶.
در ۱۳۰۲ش/۱۹۲۳م در تقسیمات جدید بعد از عثمانی‌ها به صورت مرکز ولایتی به همین نام درآمد. در ۱۳۱۵ش/ ۱۹۳۶م خط آهن ترکیه به این شهر رسید. [۳۷]
بایراق، ص۱۲۶.
در بوردور و حوالی آن نظیر اسپارتا، باغ‌های گل زیادی وجود دارد که از محصول آنها اسانس گل سرخ تهیه می‌شود. [۳۸]
IA، ج۲، ص۸۰۶.
امروزه بوردور دارای کارخانه‌های قند، اسانس گل سرخ، لبنیات، آرد، سیمان و آجرپزی، نساجی و تراکتورسازی است. [۳۹]
Yeni TOrk ansiklopedisi، Istanbul، ج۲، ص۴۵۷، ۱۹۸۵.
قالی‌بافی بوردور از دیرباز شهرت داشته است. در این شهر پارچه‌های پنبه‌ای و پشمی هم بافته می‌شود. بافته‌های پنبه‌ای بوردور که آن را «آلاچه» می‌گویند، امروزه نیز از اهمیت زیادی برخوردار است.۹ - مشهورترین آثار باستانیمشهورترین آثار باستانی بوردور این‌هاست: معبد آنتونینوس به ابعاد ۲۰•۴۲ متر؛ آمفی تئاتر رومی با گنجایش ۱۲ هزار نفر؛ میدان ورزشی متعلق به سده ۲م، و همچنین بقایای قلعه‌ای بازمانده از دوره بیزانسی‌ها. [۴۰]
بایراق، ص۱۲۷.
۹.۱ - آثار دوره اسلامیاز آثار دوره اسلامی می‌توان اولو جامع، مساجد شیخ سنان، قره سنیر، دیوان بابا، سلیم‌زاده [۴۱]
Yeni TOrk ansiklopedisi، Istanbul، ج۲، ص۴۵۷، ۱۹۸۵.
و نیز بنای طاش اُدا یاد کرد؛ طاش ادا منزلگاهی برای پذیرایی از مسافران بوده که نمونه آن کمتر دیده شده است. [۴۲]
Meydan Larousse، Istanbul، ج۳، ص۴۶۷، ۱۹۸۷.
۱۰ - از ویژگیهای بوردوراز ویژگیهای بوردور داشتن فرهنگ عامه‌ای غنی است. اوندر، [۴۳]
Meydan Larousse، Istanbul، ج۳، ص۴۶۷، ۱۹۸۷.
از نویسندگان و شعرای معروف بوردور می‌توان ابراهیم زکی ۱۹۲۲-۱۹۸۴م را نام برد که آثاری منظوم و منثور در ادبیات، و بیش‌تر در فرهنگ عامه منطقه از خود برجای گذاشته است. [۴۴]
Yeni TOrk ansiklopedisi، Istanbul، ج۲، ص۴۵۸، ۱۹۸۵.
۱۱ - فهرست منابع(۱) ابن بطوطه، محمد، رحله، به کوشش طلال حرب، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م. (۲) سامی، شمس‌الدین، قاموس الاعلام، استانبول، ۱۳۰۶ق. (۳) شاو، ا ج و ا ک شاو، تاریخ امپراتوری عثمانی و ترکیه جدید، ترجمه محمود رمضان‌زاده، مشهد، ۱۳۷۰ش. (۴)، M O، TOrkiye tarihi yerler k o lavuzu، Istanbul، ۱۹۹۴. (۵) Bayur، Y H، TOrk ink o l @ b o tarihi، Ankara، ۱۹۸۳. (۶) EI ۲. (۷) IA. (۸) Meydan Larousse، Istanbul، ۱۹۸۷. (۹) Z nder، M، Sehirden sehire Anadolu، T O rkiye is bankas o، ۱۹۹۷. (۱۰) Tarih ۵ esi، www maliye gov tr/defterdarliklar/ burdur/ilimiz htm. (۱۱) TOrk ansiklopedisi، Istanbul، ۱۹۷۶. (۱۲) TOrkiye diyanet vakf o Isl @ m ansiklopedisi، Istanbul، ۱۹۹۲. (۱۳) Uzun ۵ ars o l o، I H، Anadolu beylikleri، Ankara، ۱۹۶۹. (۱۴) id، Osmanl o tarihi، Ankara، ۱۹۸۳. (۱۵) The World Gazetteer، www world_gazetteercomhtm. (۱۶) YA. (۱۷) Yeni TOrk ansiklopedisi، Istanbul، ۱۹۸۵؛ ۱۲ - پانویس
۱۳ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بوردور»، شماره۵۱۵۴. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی
|