بزهدیدهشناسیبزهدیدهشناسی از مباحث مطرح شده در حقوق جزا و شاخه‌ای از جرم‌شناسی است. مسائل مربوط به بزه‌دیده را می‌توان به: شخصیت بزه‌دیده، ویژگی‌های زیست‌شناختی، روانشناختی و اخلاقی او، مشخصه‌های اجتماعی- فرهنگی او، روابط او با مجرم و بالاخره مشارکتش در وقوع جرم اشاره کرد. از انواع بزه‌دیده‌شناسی به بزه‌دیده‌شناسی اولیه که به مطالعه ویژگی‌ها و نقش بزه‌دیده در تکوین جرم و نیز رابطه قربانی جرم با مجرم می‌پردازد و بزه‌دیده‌شناسی ثانویه در اثر تحول و توسعه بزه‌دیده‌شناسی اولیه بوجود آمده است که دغدغه آن، بهتر ساختن سرنوشت بزه‌دیده با ارایه کمک، حمایت‌های مادی و معنوی و جبران خسارت‌های وی می‌باشد. ۱ - مقدمهبزهدیده در حقوق کیفری با عناوینی چون مجنی‌ُ‌علیه و یا شاکی مورد توجه قانونگذار قرار گرفته و در متون فقهی نیز به زیان دیده از جرم، به‌طور کلی، مجنی‌علیه اطلاق می‌شود ولی در هر جرم زیان‌دیده اصطلاح خاص خود را دارد مثل مسروق‌منه در سرقت و مجروح و مقتول در جرائم علیه اشخاص. [۱]
میرخلیلی، سید محمود، بزه‌دیده‌شناسی پیشگیرانه با نگاه به سیاست جنایی اسلام، فصلنامه فقه و حقوق، شماره ۱۱، سال سوم، زمستان ۸۵، ص۶۷.
۲ - تاریخچه و بنیانگذارانتاریخ حقوق کیفری با نقش بزه‌دیده در وقوع عمل مجرمانه و نیز نقش او در دعاوی کیفری آشنا است بزه‌دیده از همان بدو تولد حقوق کیفری نقش عمده‌ای در دعاوی کیفری ایفا می‌کرده و در واقع به تنهایی بازیگر نیمی از این صحنه بوده است، بسیاری از جرم‌شناسان از جمله عزت فتاح، فون هنتیگ (Von Hentig) را بنیانگذار بزه‌دیده‌شناسی نوین می‌دانند و کتاب وی را منشور بزه‌دیده‌شناسی به حساب می‌آورند بنابراین بزه‌دیده‌شناسی علمی، تقریباٌ هفتاد سال پس از پیدایش جرم‌شناسی علمی (با انتشار کتاب انسان بزهکار لمبروزو در سال ۱۸۷۶) در نیمه قرن بیستم به وجود آمد. [۲]
نجفی‌ابرند‌آبادی، علی‌حسین، عدالت ترمیمی در اسناد سازمان ملل متحد دیباچه در هنریک کاپتین- مارک مالچ نیکل.
[۳]
جرم، بزه‌دیدگان و عدالت، ترجمه امیر سماواتی پیروز، تهران، انتشارات خلیلیان، ۱۳۸۴، چاپ اول، ص۱.
۳ - تعریف«بزه‌دیده‌شناسی بدون هیچ بحث و تردیدی شاخه‌ای از جرم شناسی به شمار می‌رود، بزه‌دیده‌شناسی به هر مساله‌ای که مربوط به بزه‌دیده باشد توجه می‌کند: شخصیت بزه‌دیده، ویژگی‌های زیست‌شناختی، روانشناختی و اخلاقی او، مشخصه‌های اجتماعی- فرهنگی‌اش، روابطش با مجرم و بالاخره مشارکتش در وقوع جرم» [۴]
ژرار، ژینافیلیزولا، بزه‌دیده و بزه‌دیده‌شناسی، ترجمه روح الله کرد علیوند، احمد محمدی، تهران، مجمع علمی و فرهنگی مجد، سال ۱۳۷۹، چاپ اول، ص۵۸.
از طرف دیگر مندلسون با توسعه مفهوم بزه‌دیده؛ بزه‌دیده‌شناسی را به کیفری که فقط بزه‌دیدگان جرایم کیفری را مدنظر قرار دارد و بزه‌دیده‌شناسی عمومی که به تمامی بزه دیدگان (آسیب دیدگان) مانند بزه‌دیدگان حوادث، بزه‌دیدگان جامعه، بزه دیدگان دولت و نهادهای وابسته می‌پردازد تقسیم کرده است و بر همین مبنا عوامل بزه‌دیدگی را به شرح ذیل در پنج گونه از عوامل طبقه‌بندی نموده است:۱- طبیعت ۲- جامعه ۳- رفت و آمد اتومبیل‌ها و سایر وسایل نقلیه ۴- مجرمیت ۵- خود بزه‌دیده. ۴ - انواعانواع بزه‌دیده‌شناسی عبارت است از: ۴.۱ - بزه‌دیده‌شناسی اولیهبزهدیدهشناسی اولیه به مطالعه ویژگی‌ها و نقش بزه‌دیده در تکوین جرم و نیز رابطه قربانی جرم با مجرم می‌پردازد و در حقیقت بزه‌دیده‌شناسی اولیه شاخه‌ای از جرم شناسی علت شناسانه است که در آن نقش بزه‌دیده در وقوع جرم و بعنوان یکی از علل و عوامل ارتکاب جرم از سوی بزهکاره بررسی و در کنار سایر علل و عوامل جرم‌زا قرار می‌گیرد و در مقابل بزه‌دیده‌شناسی پیشگیرانه به عنوان شاخه‌ای از جرم‌شناسی پیشگیرانه شیوه‌های پیشگیری از بزه‌دیدگی را بررسی و مطالعه می‌کند. ۴.۲ - بزه‌دیده‌شناسی ثانویهبزهدیدهشناسی ثانویه در اثر تحول و توسعه بزه‌دیده‌شناسی اولیه بوجود آمده است که دغدغه آن، بهتر ساختن سرنوشت بزه‌دیده با ارایه کمک، حمایت‌های مادی و معنوی و جبران خسارت‌های وی می‌باشد و انواع مختلف از حمایت‌ها را در شرایط گوناگون نسبت به بزه‌دیدگان پیشنهاد می‌کند که در ذیل به تعدادی از آنها اشاره می‌شود: ۱- حمایت از بزه‌دیدگان بلافاصله پس از تحقق جرم از قبیل حمایت‌های پزشکی، روانشناختی؛ ۲- حمایت از بزه‌دیده در مرحله دادرسی از قبیل تفهیم حقوق و فراهم آوردن نیازهای حقوقی؛ ۳- حمایت از بزه‌دیده در مرحله تامین ضرر و زیان از قبیل تامین خسارت زیان‌دیده از منابع دولتی. [۵]
توجهی، عبدالعلی، اندیشه حمایت از بزه‌دیدگان و جایگاه آن در گستره جهانی و سیاست جنایی تقنینی ایران، مندرج در علوم جنایی (مجموعه مقالات در تجلیل از دکتر محمد آشوری)، تهران، سمت، ۱۳۸۳، نوبت اول، ص۶۱۶.
۵ - پانویس
۶ - منبع• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «بزه دیده شناسی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۵/۲۱. رده‌های این صفحه : اصطلاحات حقوقی | بزهکاری های اجتماعی | جرم شناسی | حقوق جزای اسلامی | حقوق کیفری | حقوق مدنی
|