بزاخهبُزاخه، چاهی در سرزمین نجد متعلق به قبیله طی یا بنی اسد که به سبب رویدادهای تاریخی شهرت و اهمیت یافته است. ۱ - دیدگاه جغرافینگارانجغرافینگاران مسلمان درباره موقعیت درست این محل اطلاع دقیقی نداده‌اند، چنانکه برخی آن را ریگزاری در راه کوفه دانسته‌اند [۲]
بزاخة ابوعبید بکری، عبدالله، معجم‌ما استعجم، ج۱، ص۲۴۶ ۲۴۷، به کوشش مصطفی‌سقا، بیروت، ۹۸۳م.
اما از گزارش‌های تاریخی چنین بر می‌آید که بزاخه به ناحیه‌ای وسیع‌تر اطلاق می‌شده است.۲ - دو رویداد مهم در بزاخههمین مآخذ از دو رویداد مهم با عنوان «یوم‌بزاخه» یاد کرده‌اند: ۲.۱ - جنگ بزرگ قبل اسلامنخستین آنها، جنگ و غارت بزرگی است که پیش از اسلام در این محل به وقوع پیوسته است. [۴]
ابوعبیده، معمر، ایام‌العرب‌قبل‌الاسلام، ج۲، ص۵۶۳، به کوشش عادل‌جاسم‌بیاتی، بیروت، ۴۰۷ق/۹۸۷م.
[۵]
قلقشندی، احمد، نهایة الارب، ج۱، ص۴۱۵، بیروت، ۴۰۵ق/۹۸۴م.
۲.۲ - ادعای پیامبری طلیحهرویداد دیگر، پیروزی خالد بن ولید بر پیامبر دروغین طُلَیحَة بن خُوَیلِد است. طلیحه که به گفته ابن خلدون از کاهنان دوره جاهلی بود [۶]
ابن خلدون، العبر، ج۱، ص۸۶۹_ ۸۷.
در آغاز در شمار فرستادگان قبایل عرب نزد [[|پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)]] بود و اسلام آورد، ولی پس از آن مرتد شد و ادعای نبوت کرد. پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) سپاهی را به فرماندهی ضِرار بن اَزوَر به جنگ با وی فرستاد، اما درست هنگامی که ضرار در آستانه پیروزی بود، خبر فوت پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) اوضاع را دگرگون کرد. در نتیجه، ضرار به مدینه بازگشت و سپاهیانش پراکنده شدند؛ قبیله‌های، فَزاره، غَطَفان و هَوازِن نیز بر طلیحه گرد آمدند، هر چند پیش از آن نیز قبیله طی و نیز برخی از افراد قبیله بنی‌اسد به او گرویده بودند. [۱۱]
ابن خلدون، العبر، ج۱، ص۸۶۹_ ۸۷.
۲.۲.۱ - نبرد خالد با طلیحهطلیحه چون کارش بالا گرفت، سپاهی نیرومند فراهم ساخت که تنها ۷۰۰ تن از مردان قبیله بنی‌فزاره در آن بودند و سپس در بزاخه فرود آمد. ابوبکر که در آن هنگام در ذوالقَصّه در نزدیکی مدینه سرگرم مبارزه با مرتدان و یاغیان بود، شاید قصد داشت که خود به جنگ با طلیحه رود، اما ظاهراً به دلیل آشفتگی اوضاع منصرف شد. پس خالد بن ولید را به فرماندهی بیش از هزار نفر به سوی طلیحه فرستاد و به خالد توصیه کرد که نبرد با یاغیان را از طی آغاز کند و برای آنکه در دل دشمن هراس بیفکند، چنین وانمود کرد که خود نیز قصد پیوستن به خالد را دارد. خالد پیش از رسیدن به بزاخه دو تن از فرماندهانش عُکاشة بن مِحصَن و ثابت بن اَقرم را به عنوان پیش‌قراول به بزاخه فرستاد، اما هر دو آنها به دست سپاهیان طلیحه کشته شدند. [۲۴]
ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۳۶، به کوشش زاخاو، لیدن، ۳۲۲ق.
۲.۲.۲ - فرار طلیحه از بزاخهدر بزاخه جنگ سختی میان سپاهیان طلیحه و خالد درگرفت و طلیحه که تا آن‌هنگام از ساده‌دلی برخی اعراب‌بدوی بهره برده بود، در آستانه شکست به همراه همسر خویش از معرکه گریخت و به شام رفت. برخی قبایل عرب که در انتظار پایان‌کار بودند، متفرق شدند و خالد دو تن از یاران نزدیک طلیحه، عُیَینة بن مالک و قُرّة بن هُبَیره را اسیر کرد و نزد ابوبکر فرستاد. ابوبکر از ریختن خون آنها درگذشت اما خالد برخی از مرتدان را به سختی مجازات کرد. شاید دلیل پشیمانی ابوبکر در پایان‌کار از فرستادن خالد همین بوده باشد. طلیحه بعدها اسلام آورد و در زمان خلیفه دوم به مدینه بازگشت و با وی بیعت کرد. ۳ - فهرست منابع(۱) ابن‌اثیر، الکامل. (۲) ابن‌اعثم‌کوفی، احمد، الفتوح، به کوشش علی‌شیری، بیروت، ۴۱۱ق/۹۹۱م. (۳) ابن خلدون، العبر. (۴) ابن‌سعد، محمد، کتاب‌الطبقات‌الکبیر، به کوشش زاخاو، لیدن، ۳۲۲ق. (۵) ابوعبید بکری، عبدالله، معجم‌ما استعجم، به کوشش مصطفی‌سقا، بیروت، ۹۸۳م. (۶) ابوعبیده، معمر، ایام‌العرب‌قبل‌الاسلام، به کوشش عادل‌جاسم‌بیاتی، بیروت، ۴۰۷ق/۹۸۷م. (۷) خلیفة بن خیاط، تاریخ، به کوشش سهیل‌زکار، دمشق، ۳۸۷ق/۹۶۷م. (۸) طبری، تاریخ. (۹) قلقشندی، احمد، نهایة الارب، بیروت، ۴۰۵ق/۹۸۴م. (۱۰) مقدسی، مطهر، البدء و التاریخ، به کوشش کلمان‌هوار، پاریس، ۹۰۷م. (۱۱) همدانی، حسن، صفة جزیرة العرب، به کوشش محمد اکوع، بیروت، ۴۰۳ق/۹۸۳م. (۱۲) یاقوت، بلدان. (۱۳) یعقوبی، احمد، تاریخ، بیروت، ۳۷۹ق/۹۶۰م. ۴ - پانویس۵ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بزاخه»، شماره۴۸۳۴. دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بزاخه»، شماره۱۲۵۸. |