اعناتاعنات یکی از اصطلاحات ادبیات فارسی می‌باشد. که در لغت به معنی «خود را به دشواری افکندن» و در اصطلاح علم بدیع آن است که شاعر یا نویسنده، به منظور آرایشِ سخن، خود را ملزم به رعایت چیزی کند که رعایت آن لزومی نداشته باشد. ۱ - وجه تسمیهوجه تسمیۀ این صنعت به اعنات آن است که شاعر یا نویسنده رنجی را برخود هموار می‌کند که اگر نکند، خرده‌ای بر وی نیست. اعنات چندین صنعت بدیعی را در برمی‌گیرد، امّا ارباب بلاغت آن را به دو نوع مخصوص دانسته و انواع دیگر را نامی جداگانه نهاده‌اند؛ همچون: حَذْف، تشریع، ذوقافیتین، جامع الحروف. این صنعت را «لُزوم مالایلْزم»، «اِعتاب»، «التزام»، «اِلتِزام مالا یلْزم»، «تَضییق» و «تشدید» نیز گفته‌اند. ۲ - انواع اعنات۱- رعایت حرف یا حروفی در قوافی یا در فواصل و اسجاع که رعایت آنها در علم قافیه لزومی نداشته باشد، مانند رعایت حرف «سین» در این بیت: از روی تو چون کرد صبا طرّه به یک سو •••• فــــریاد بــرآورد شبِ غـالیه گـــیسو (شمس طبی) ۲- رعایت کلمه یا کلماتی به طریق تکرار یا با آوردن نظایر آن در هر بیت یا در هر مصراع از یک شعر، مانند رعایت نام یک شهر، یک روز، یک گل و یک عنصر در هر مصراع از این رباعی: در مرو پَـریـر لاله آتش انگــیخت •••• دی نیلوفـــر به بلخ در آب گــریخت در خاک نیشابور گل افروز شـکفت •••• فردا به هری باد سمن‌خواهد‌بیخت (لطف‌الله نیشابوری) ۳ - کتب برجسته اعناتدر ادبیات عرب، "لزومیات" ابوالعلاء معرّی و در ادبیات فارسی "تجنیسات" کاتبی نیشابوری و "سحر حلال" اهلی شیرازی از جمله کتاب‌هایی است که صنعت اعنات در سراسر آنها رعایت شده است. [۱]
دانشنامه زبان و ادب فارسی، سعادت، اسماعیل، تهران، سازمان انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴، ج۱، ص۴۶۷.
۴ - پانویس
۵ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «اعنات»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۷/۱۰. |