ابوالوفا حسام‌الدین محمد بن محمد اخسیکتیاَخْسیکَتی، ابوالوفا حسام‌الدین محمد بن محمد بن عمرد۴۴ق/ ۲۴۶م، معروف به ابن ابی المناقب، فقیه حنفی و اصولی بود. ۱ - شناخت اجمالیوی به قصبه اَخْسیکَت اَخْسیکَث در ناحیه فرغانه از ماوراءالنهر [۱]
یاقوت، بلدان، ج۱، ص۶۲.
انتساب داشته است. کنیه وی را ابوعبدالله نیز آورده‌اند [۲]
عبدالقادر قرشی، الجواهر المضیئة، ج۱، ص۳۰، حیدرآباد دکن، ۳۳۲ق.
از زندگانی او اطلاع چندانی در دست نیست.۲ - اساتید و شاگرداناستادان او را نیز نمی‌شناسیم؛ تنها نام دو تن از شاگردان او یعنی محمد بن عمر نوحابادی و محمد بن محمد بخاری [۳]
طاش کوپری‌زاده، احمد، طبقات الفقهاء، ج۱، ص۸۰، موصل، ۹۶۱م.
محمد بن محمد عبیدی در دست است. [۴]
لکهنوی، محمد، الفوائد البهیة، ج۱، ص۸۸، حیدرآباد دکن، ۳۲۴ق.
۳ - آثارشهرت اخسیکتی تنها به سبب تألیف کتاب المنتخب فی اصول المذهب است که به منتخب حسامی و المختصر نیز معروف است. از این‌رو او را صاحب المختصر نیز می‌خوانده‌اند. کتاب المنتخب نزد فقیهان اصولی به عنوان کتابی معتبر شناخته می‌شده است و اعتبار آن از همان آغاز، چنان بود که در فاصله‌ای کمتر از یک سده، فقیهان متعدد به تألیف شروح و حواشی بر آن پرداختند [۵]
لکهنوی، محمد، الفوائد البهیة، ج۱، ص۸۸، حیدرآباد دکن، ۳۲۴ق.
[۶]
حاجی‌خلیفه، کشف، ج۱، ص۸۴۹.
و برخی از این شروح را آورده‌اند. بروکلمان از نسخه‌های خطی این شرح‌ها نیز خبر داده است. معروف‌ترین شروح المنتخب اینهاست: الوافی، از حسام‌الدین حسین بن علی سغناقی د ۱۰ق که نسخه‌هایی از آن در کتابخانه‌های قاهره و پاریس موجود است. التحقیق، یا غایةالتحقیق از عبدالعزیز بن احمد بخاری د ۳۰ق که در لکهنو ۸۷۱ و ۸۷۶م منتشر شده است. التبیین، از قوام‌الدین امیر کاتب بن امیرعمر اِتقانی د ۵۸ق بود. ۴ - فهرست منابع(۱) حاجی‌خلیفه، کشف. (۲) طاش کوپری‌زاده، احمد، طبقات الفقهاء، موصل، ۹۶۱م. (۳) عبدالقادر قرشی، الجواهر المضیئة، حیدرآباد دکن، ۳۳۲ق. (۴) لکهنوی، محمد، الفوائد البهیة، حیدرآباد دکن، ۳۲۴ق. (۵) یاقوت، بلدان. ۵ - پانویس
۶ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «اخسیکتی، ابوالوفا»، ج۷، ۳۰۱۰. |