نماز خاشعانپیروزی بر امیال و خواسته‌ها با تکیه بر نماز و صبر برای کسانی که از پروردگار می‌ترسند، آسان می‌باشد ولی بر کسانی که چنین عقیده‌ای ندارند، بسیار سخت و مشکل خواهد بود. ۱ - استعانت از صبر و نماز«و استعینوا بالصّبر و الصّلوة و انّها لکبیرة الاّ علی الخاشعین؛ در زندگی از صبر و نماز کمک گیرید هر چند نماز کار مشکلی است مگر برای فروتن‌ها». برای پیشرفت و پیروزی بر مشکلات دو پایه اساسی لازم است، که یکی در درون وجود می‌بایست باشد و آن ورزیدگی خاصّ انسان است، و دیگری تکیه‌گاه نیرومندی که هر آن از آن مدد گرفته شود و خیلی روشن است که هنگام بروز سختی‌ها انسان احتیاج به نیروی بیشتری دارد و باید با اتکاء به نیروی بزرگتر و مبدء لایزالی خود را تقویت کند تا به کمک او قادر به حل مشکلات باشد. در این آیه همان طور که مشاهده می‌شود به این دو اصل اساسی اشاره شده که می‌بایست از این دو نیرو استعانت جست. یکی (صبر) که در روایات فراوانی از آن تعبیر به (روزه) شده که در پرتو آن ورزیدگی مخصوص و چیرگی بر خواسته‌های درون به وجود می‌آید و دیگری نماز که وسیله ارتباط انسان با خدا است که در هر آن از او مدد بگیرد. در حقیقت نماز وسیله ارتباطی، با آن تکیه‌گاه نیرومند می‌باشد. ۲ - ترس از خدااستعانت از نماز و صبر برای چه کسانی ممکن است؟ استعانت از نماز و صبر برای پیروزی بر خواسته‌ها و امیال و شهوات، برای کسانی ممکن است که از پروردگار می‌ترسند و می‌دانند بازاء از دست دادن مقام‌های ظاهری مقامی بالاتر در انتظار آنان است، آنها که می‌دانند پس از مرگ به لقای پروردگار بزرگ می‌رسند و از نعمت‌های بی‌پایان او بهره‌مند می‌گردند پیروزی بر امیال و خواسته‌ها با تکیه بر نماز و صبر برای آنها آسان می‌باشد ولی بر کسانی که چنین عقیده‌ای ندارند، بسیار سخت و مشکل خواهد بود. ۲.۱ - معنای استعانتاستعانت یعنی، مدد جستن و آن در جایی است که انسان به تنهایی نتواند از عهده مشکلات و حوادث برآید، و چون در واقع مددکاری جز خدا نیست. بنابراین مدد و کمک در برابر مشکلات عبارت است از ثبات و مقاومت و اتصال و توجّه به ذات قدس پروردگار، و این همان، صبر و نماز است. و در حقیقت این دو بهترین وسیله برای این موضوعند، زیرا صبر و شکیبایی هر مشکل عظیمی را کوچک می‌سازد، و توجّه به خدا و پناه بردن به او روح ایمان را در انسان بیدار می‌کند و او را متوجّه می‌سازد که تکیه‌گاهی دارد بس مستحکم و وسیله‌ای دارد ناگسستنی. ۳ - خطاب به یهودکسانی که این خطاب را متوجّه یهود می‌دانند می‌گویند عشق به مقام نمی‌گذاشت که علماء یهود اسلام آورند زیرا می‌ترسیدند با قبول اسلام و پیروی از پیامبر اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) ریاست و آقایی را از دست بدهند، خداوند آنان را امر می‌کند که برای وفاء به عهدی که در کتاب تورات با شما بستم درباره اطاعت و پیروی از من و ترک گناهان و معاصی و تسلیم در مقابل فرمان و قبول فرستاده‌ام محمّد (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمود: در همه این امور از صبر و نماز کمک بگیرید یعنی صبر بر زندگی مختصری که ناچارید برای تامین آن از مردم پول بگیرید. در نماز عباراتی خوانده می‌شود که انسان را متوجّه جهان معنوی کرده و از خودخواهی و دنیا پرستی باز می‌دارد همان طور که قرآن می‌فرماید: نماز انسان را از زشتی‌ها باز می‌دارد. و از طرفی با تواضع در نماز، عشق به ریاست کنار می‌رود، بنابراین کمک خوبی در راه وفای به عهد الهی است. ۴ - خطاب به مسلمانانامّا آن دسته‌ای که مسلمانان را طرف خطاب این آیات می‌دانند می‌گوید: منظور آیات این است که برای رسیدن به آنچه پیروان رسول اکرم (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) را وعده داده‌ایم و نیز بر سختی‌ها و مشکلات عمل به احکام و وظیفه از صبر بر طاعت‌ها و بازداری نفس از گناهان و نیز از نماز کمک بگیرید زیرا نمازگزار با توجّه به معانی آیاتی که در نماز می‌خواند قهراً از مواعظش پند گرفته و به امر و فرمانش تن می‌دهد و از گناهان خود را باز می‌دارد. در تفسیر عیاشی از ابی‌الحسن حضرت موسی بن جعفر (علیه‌السّلام) در مورد این آیه نقل شده که فرمود: صبر عبارت است از روزه، هنگامی که شدّتی به انسان برسد یا حادثه‌ای برای او رخ دهد باید روزه بگیرد زیرا خدا می‌فرماید: «و استعینوا بالصبر و الصلوة و انها لکبیرة الا علی الخاشعین؛و خاشع کسی است که در نماز خود ذلیل و کوچک در پیشگاه خداوند بوده و متوجّه نماز باشد. منظور خداوند از صبر و صلوة رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) است. ۵ - استعانت ائمه از نمازمفسران در تفسیر این آیه نقل کرده‌اند که رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) هر گاه با امر مشکلی روبرو می‌شد که باعث همّ و غمّ وی می‌گردید از نماز و روزه مدد می‌گرفت. در کافی، از امام صادق (علیه‌السّلام) نقل شده که فرمود: هنگامی که موضوع وحشتناکی علی (علیه‌السّلام) را به وحشت انداخت مشغول نماز می‌شد سپس این آیه را تلاوت می‌کرد (و استعینوا بالصبر و الصلوة). و نیز از امام صادق (علیه‌السّلام) نقل شده که می‌فرماید: هنگامی که با غمی از غم‌های دنیا روبرو شدید وضو گیرید و به مسجد رفته نماز بخوانید و در حال نماز دعا کنید زیرا خداوند دستور داده است که (و استعینوا بالصبر و الصلوة) از نماز و صبر استعانت بجویید. (بدیهی است که توجّه به نماز و راز و نیاز با پروردگار نیروی معنوی تازه‌ای در انسان ایجاد می‌کند و او را در مقابله با مشکلات نیرو می‌بخشد). امام سجّاد (علیه‌السّلام) در دعای سحر ماه رمضان که نامش دعای ابوحمزه ثمالی است در ضمن مناجات‌های خود فلسفه سنگین نماز را تحلیل می‌کند و می‌گوید خدایا چرا هنگام نماز من نشاط ندارم؟ شاید مرا از درگاه خود رانده‌ای، شاید به خاطر یاوه‌گویی‌ها توفیقم کم شده، شاید مرا صادق نمی‌دانی، شاید رفیق بد در من اثر گذاشته و... به هر حال سنگینی نماز علامت خطر است. ۶ - پانویس۷ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «نماز خاشعان»، تاریخ بازیابی۹۵/۱۰/۲۱. رده‌های این صفحه : مقالات اندیشه قم
|