میرزا کاظم‌علی جوانجوان، میرزاکاظم‌علی، از نخستین نثرنویسان اردو زبان در اواخر سده دوازدهم و اوایل سده سیزدهم در شبه قاره هند می‌باشد. فهرست مندرجات۲ - عضو هیئت علمی، مترجمی هندی و اردو ۳ - فرزندان شاعر ۴ - مهارت در چند زبان ۵ - آثار ۵.۱ - شکنتلا ۵.۲ - باره ماسا یا دستور هند ۵.۳ - ترجمه سنگهاسن بتیسی ۵.۴ - ترجمه تاریخ فرشته ۵.۵ - گزیده دیوان سودا ۵.۶ - گزیده کلیات میر ۵.۷ - ترجمه قرآن مجید به اردو ۶ - فهرست منابع ۷ - پانویس ۸ - منبع ۱ - تخلص ومحل زندگیجوان، تخلص اوست. از زندگی او اطلاع چندانی در دست نیست. می‌دانیم که اهلِ دهلی بود [۱]
رام بابو سکسینه، تاریخ ادب اردو، ج۱، ص ۱۱.
و ظاهراً با بروز مشکلاتی که بر اثر حمله احمدشاه ابدالی (۱۱۷۴) در دهلی به وجود آمده بود، به لکهنو مهاجرت کرد. [۲]
ممتاز منگلوری، فورت ولیم کالج کی مصنفین، ج۱، ص ۸۱.
به نوشته علی ابراهیم‌خان در تذکره گلزار ابراهیم ، [۳]
علی‌ابراهیم‌خان، تذکره گلزار ابراهیم، ج۱، ص ۹۳.
جوان در ۱۱۹۶ در لکهنو از او در شعرگویی راهنماییهایی گرفت. جوان در همان‌جا به دربار میرزا سیف علی (متخلص به شگفته، پسر نواب شجاع‌الدوله، که در موسیقی ، شعر، نقاشی و طراحی مهارت داشت) راه یافت. [۴]
رام بابو سکسینه، تاریخ ادب اردو، ج۱، ص ۱۱.
[۵]
ممتاز منگلوری، فورت ولیم کالج کی مصنفین، ج۱، ص۸۱.
[۶]
سعادت‌خان ناصر، تذکره خوش معرکه زیبا، ج ۲، ص ۴۰۹.
[۷]
سعادت‌خان ناصر، تذکره خوش معرکه زیبا، ج ۲، ص ۵۰۲.
۲ - عضو هیئت علمی، مترجمی هندی و اردواز تذکره‌های مصحفی همدانی، [۸]
غلام‌بن ولی محمد مصحفی همدانی، ریاض‌الفصحا، ج۱، ص۷۱.
کریم‌الدین، [۹]
کریم‌الدین، تذکره طبقات الشعرای هند، ج۱، ص۹.
[۱۰]
کریم‌الدین، تذکره طبقات الشعرای هند، ج۱، ص۲۶.
محمدحسین خان شاه‌جهان‌پوری [۱۱]
محمدحسین شاه‌جهان پوری، تذکره ریاض الفردوس، ج۱، ص ۶۵.
و سعادت خان ناصر [۱۲]
سعادت‌خان ناصر، تذکره خوش معرکه زیبا، ج ۲، ص ۵۰۲.
چنین برمی‌آید که جوان در لکهنو شاعر شناخته شده‌ای بود و به همین دلیل، سرهنگ اسکات، حاکم اعلای لکهنو، در ۲۲ جمادی الا´خره ۱۲۱۵ او را با چند شاعر دیگر (از جمله میرامن، بهادرعلی حسینی، شیرعلی افسوس، مظهرعلی ولا، نِهال چَند لاهوری، و لَلُوجی‌لال) به عنوان عضو هیئت علمی، مترجمی هندی و اردو و دستیاری دکترجان گیلکریست، [۱۳]
اردو دائره معارف اسلامیه.
در دانشکده فورت ویلیامِ کلکته انتخاب نمود. [۱۴]
محمدعتیق صدیقی، گِل‌کِرست اور اُس کاعهد، ج۱، ص۴۳.
[۱۵]
محمدعتیق صدیقی، گِل‌کِرست اور اُس کاعهد، ج۱، ص۱۵۹ـ۱۶۰.
[۱۶]
محمدعتیق صدیقی، گِل‌کِرست اور اُس کاعهد، ج۱، ص۱۹۸.
[۱۷]
ممتاز منگلوری، فورت ولیم کالج کی مصنفین، ج۱، ص۸۱.
[۱۸]
عظیم‌الحق جنیدی، اردو ادب‌کی مختصر تاریخ، ج۱، ص ۱۹۵ـ۱۹۶.
وی در ۱۲۳۲/۱۸۱۷ زنده بوده، چون در همین سال در مجالس شعرخوانی دانشکده فورت ویلیام شرکت می‌کرده است. [۱۹]
عظیم‌الحق جنیدی، اردو ادب‌کی مختصر تاریخ، ج۱، ص ۱۹۵.
۳ - فرزندان شاعراو با دو فرزندش، میرزا قاسم علی متخلص به ممتاز و میرزاهاشم‌علی متخلص به عیان، در کلکته محیطی ادبی به وجود آورده بود و اغلب در آن‌جا مجالس شعرخوانی برگزار می‌نمود. [۲۰]
رام بابو سکسینه، تاریخ ادب اردو، ج۱، ص ۱۱.
[۲۱]
اردو دائره معارف اسلامیه، ذیل مادّه.
ولی در تاریخ ادب اردو بیش‌تر به نثرنویس معروف شده است. [۲۲]
اردو دائره معارف اسلامیه، ذیل مادّه.
۴ - مهارت در چند زبانجوان به زبانهای عربی، فارسی، سنسکریت ، بَرجْ بهاشا (زبان هندی که در نقاطی از منطقه بَرج، مانند مَتْهْرا، گُوکُل، وْرینداوَن و آگره، رواج داشت)، هندی و اردو مهارت فراوان داشت. نثر او بهترین نمونه نثر ساده و مرسل است و گاه از واژگان هندی نیز استفاده نموده است. [۲۳]
ممتاز منگلوری، فورت ولیم کالج کی مصنفین، ج۱، ص ۸۱ ـ۸۲.
[۲۴]
اردو دائره معارف اسلامیه، ذیل مادّه.
۵ - آثارآثار او عبارت‌اند از: ۵.۱ - شکنتلاشَکُنْتَلا ، نخستین نمایشنامه جوان به زبان اردو، که داستانِ سنسکریت کالی‌داس است. این داستان را نواز کَبِیشِر، شاعر و مؤلف برج بهاشا ، در زمان فرخ سیر (حک: ۱۱۲۴ـ۱۱۳۱)، به شیوه مهابهارت به زبان برج بهاشا ترجمه کرد و همان ترجمه را جوان در ۱۲۱۶/۱۸۰۱، به درخواست جان گیلکریست، به اردو برگرداند. [۲۵]
محمدعتیق صدیقی، گِل‌کِرست اور اُس کاعهد، ج۱، ص۲۲۳ـ۲۲۴.
[۲۶]
ممتاز منگلوری، فورت ولیم کالج کی مصنفین، ج۱، ص ۸۱ ـ۸۲.
[۲۷]
رام بابو سکسینه، تاریخ ادب اردو، ج۱، ص۱۱.
این کتاب، در ۱۲۱۷/۱۸۰۲، با حروف ناگری (رسم‌الخط سنسکریت که به دِوَناگری مشهور است) و در ۱۲۱۹/۱۸۰۴ به خط لاتین در کلکته به چاپ رسید. سپس در ۱۲۴۱/۱۸۲۶ در لندن ، در ۱۲۶۴/ ۱۸۴۸ در بمبئی و در ۱۲۷۹/ ۱۸۶۲ و ۱۲۹۲/۱۸۷۵ در لکهنو چاپ شد. [۲۸]
محمدعتیق صدیقی، گِل‌کِرست اور اُس کاعهد، ج۱، ص ۴۴.
[۲۹]
محمدعتیق صدیقی، گِل‌کِرست اور اُس کاعهد، ج۱، ص ۱۷۳.
[۳۰]
ذیل مادّه.
در ۱۳۴۲ ش/ ۱۹۶۳ نیز در مؤسسه انتشاراتی مجلس ترقی ادب لاهور با مقدمه اسلم قریشی و در ۱۳۴۳ ش /۱۹۶۴ به کوشش عبادت بریلوی با کمک نسخه‌های متعدد موزه بریتانیا به چاپ رسید. [۳۱]
ممتاز منگلوری، فورت ولیم کالج کی مصنفین، ج۱، ص ۸۲.
۵.۲ - باره ماسا یا دستور هندباره ماسا یکی از اصناف شعری هندی است. باره به معنای دوازده و مانس/ ماس به معنای ماه است و باره ماسا یعنی داستانی مشتمل بر وقایع دوازده ماه که در قالب مثنوی سروده می‌شود. درونمایه باره‌ماسا مبتنی بر ماههای تقویم هندوست و جشنها و اعیادی که مسلمانان و هندوان در این ماهها برگزار می‌کنند در آن به طور مفصّل بیان گردیده است. صوفیان شبه قاره نیز در این صنف شعر می‌سرودند. جوان این مثنوی را در ۱۲۱۷ به پایان رساند و در ۱۲۲۸/ ۱۸۱۳ در کلکته به چاپ رسید. [۳۲]
عظیم‌الحق جنیدی، اردو ادب‌کی مختصر تاریخ، ج۱، ص ۱۹۶.
[۳۳]
محمدعتیق صدیقی، گِل‌کِرست اور اُس کاعهد، ج۱، ص ۲۲۵.
[۳۴]
ممتاز منگلوری، فورت ولیم کالج کی مصنفین، ج۱، ص۸۲.
[۳۵]
حامد حسن قادری، داستان تاریخ اردو، ج۱، ص ۱۲۲.
[۳۶]
ذیل مادّه.
۵.۳ - ترجمه سنگهاسن بتیسیمجموعه حکایات راجع به راجای اُجَّین به زبان سنسکریت، که شاعر دربارِ شاه‌جهان (حک: ۱۰۳۷ـ ۱۰۶۸)، رای سُنْدَر، آن را به برج بهاشا برگردانده بود [۳۷]
ممتاز منگلوری، فورت ولیم کالج کی مصنفین، ج۱، ص۸۲.
[۳۸]
اردو دائره معارف اسلامیه، ذیل مادّه.
و جوان همان را در ۱۲۱۵ به زبان اردو ترجمه کرد [۳۹]
ذیل مادّه.
(که می‌گوید مترجم اصلی این اثر منشی للوجی لال بود). این کتاب در ۲۶ شعبان ۱۲۱۵/ ۱۲ ژانویه ۱۸۰۱ در کلکته به چاپ رسید. [۴۰]
محمدعتیق صدیقی، گِل‌کِرست اور اُس کاعهد، ج۱، ص ۱۴۳ـ ۱۴۵.
[۴۱]
ممتاز منگلوری، فورت ولیم کالج کی مصنفین، ج۱، ص۸۲.
۵.۴ - ترجمه تاریخ فرشتهدر ۱۲۲۴، جوان قسمتهایی از تاریخ فرشته را که در باره بهمنیانِ دکن است، به زبان اردو برگرداند. این ترجمه به چاپ نرسیده است. [۴۲]
ممتاز منگلوری، فورت ولیم کالج کی مصنفین، ج۱، ص۸۲.
۵.۵ - گزیده دیوان سوداجوان با همکاری شیرعلی افسوس و محمداسلم، گزیده‌ای از دیوان محمد رفیع سودا را تصحیح کردند که در ۱۲۲۵/۱۸۱۰ در کلکته منتشر شد. [۴۳]
جمیل جالبی، تاریخ ادب اردو، ج ۲، ص ۶۷۰.
[۴۴]
محمد شمس‌الدین صدیقی، تصانیف سوداکی تدوین و اشاعت، ج۱، ص ۳۴۴.
۵.۶ - گزیده کلیات میرگزیده کلیات میر ، که در تهیه آن مولوی منشی غلام قادر، محمداسلم و میرزاجان طپش با جوان همکاری کردند و در ۱۲۲۶/۱۸۱۱ به چاپ رسید. [۴۵]
اردو دائره معارف اسلامیه، ذیل مادّه.
۵.۷ - ترجمه قرآن مجید به اردودر ۱۲۱۷/ ۱۸۰۲، در دانشکده فورت ویلیام کلکته کار ترجمه قرآن مجید به اردو، تحت سرپرستی جان گیلکریست ، به مولوی امانت‌اللّه، میربهادر علی حسینی، مولوی فضل‌اللّه و کاظم‌علی جوان سپرده شد. این ترجمه در ۱۲۱۹ به پایان رسید. [۴۶]
محمدعتیق صدیقی، گِل‌کِرست اور اُس کاعهد، ج۱، ص ۳۱۰.
نسخه خطی آن در موزه سالار جنگ حیدرآباد هند نگهداری می‌شود. [۴۷]
محمدعتیق صدیقی، گِل‌کِرست اور اُس کاعهد، ج۱، ص ۱۸۰.
چند بخش آن، از سوره الفیل تا سوره الناس ، در کلکته به چاپ رسیده است. [۴۸]
اردو دائره معارف اسلامیه، ذیل مادّه.
اثری از منظومه‌های میرزاکاظم علی جوان به دست نیامده است. نمونه‌های اشعار فارسی و اردوی جوان در تذکره گلزار ابراهیم، [۴۹]
علی‌ابراهیم‌خان، تذکره گلزار ابراهیم، ج۱، ص ۹۳.
تذکره ریاض الفردوس [۵۰]
محمدحسین شاه‌جهان پوری، تذکره ریاض الفردوس، ج۱، ص ۶۵.
و تذکره خوش معرکه زیبا [۵۱]
سعادت‌خان ناصر، تذکره خوش معرکه زیبا، ج ۲، ص ۵۰۲.
نقل شده است.۶ - فهرست منابع(۱) علی‌ابراهیم‌خان، تذكره گلزار ابراهیم، علیگره ۱۹۳۴. (۲) اردو دائره معارف اسلامیه، لاهور۱۳۸۴ـ۱۴۱۰/ ۱۹۶۴ـ۱۹۸۹، ذیل «جوان» (از بزمی‌انصاری، با اضافاتی از د. اردو). (۳) جمیل جالبی، تاریخ ادب اردو، لاهور، ج ۲، ۱۹۸۷. (۴) عظیم‌الحق جنیدی، اردو ادب‌كی مختصر تاریخ، لاهور ۱۹۸۹. (۵) رام بابو سكسینه، تاریخ ادب اردو، ترجمه محمد عسكری، لاهور، بی‌تا.. (۶) محمدحسین شاه‌جهان پوری، تذكره ریاض الفردوس، ترتیب مرتضی حسین فاضل، لاهور ۱۹۶۸ . (۷) محمد شمس‌الدین صدیقی، «تصانیف سوداكی تدوین و اشاعت»، مجله اورینتل كالج میگزین، ج۵۰ (۱۹۷۴). (۸) محمدعتیق صدیقی، گِل‌كِرست اور اُس كاعهد، علیگره ۱۹۶۰. (۹) حامد حسن قادری، داستان تاریخ اردو، آگره ۱۹۴۱. (۱۰) كریم‌الدین، تذكره طبقات الشعرای هند، دهلی ۱۸۴۸. (۱۱) غلام‌بن ولی محمد مصحفی همدانی، ریاض‌الفصحا: تذكره هندی‌گویان، چاپ مولوی عبدالحق، چاپ سنگی اورنگ‌آباد دكن ۱۹۳۴. (۱۲) ممتاز منگلوری،«فورت ولیم كالج كی مصنفین»، در تاریخ ادبیات مسلمانان پاكستان و هند،ج ۸ ، لاهور: پنجاب یونیورسنی، ۱۹۷۱. (۱۳) سعادت‌خان ناصر، تذكره خوش معركه زیبا، چاپ مشفق خواجه، لاهور ۱۹۷۲. (۱۴) EI ۲ , s.v. "Djawan" (by A.S.Bazmee Ansari). ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «میرزا کاظم‌علی جوان»، شماره ۵۱۵۴. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه جهان اسلام
|