منابع فقه (کتاب)كتاب" منابع فقه" مجموعۀ دروسى است از علامه محمد تقی جعفری كه در انجمن اسلامى مهندسين در بارۀ چند مسأله مطرح شده است اين بررسىها نه به عنوان فتوا و نه بعنوان آخرين حد بحث در مسائل مزبوره مىباشد، بلكه چنانكه هدف آقايان فضلاى مهندسين بوده است مباحث كتاب بعنوان روشن شدن اجمالى منابعى است كه در بارۀ مسائل مزبوره وجود دارد، و اما مباحث نهايى كه بيشتر و از نظر كيفيت فنىتر بوده باشد در كتب اختصاصى كه مآخذ عالم فقاهت است مورد بهره بردارى قرار مىگيرد. ۱ - درباره مؤلفعلامه فقيه استاد محمد تقی جعفری قدس سره در مرداد ماه سال ۱۳۰۴ هجرى شمسى( مطابق ۱۳۴۴ هق) در شهر تبریز به دنیا آمد، ایشان به همراه برادرشان مقارن سالهاى پايانى جنگ جهانى دوم به مدرسه طالبیه تبريز رفته و تحصيلات علوم دينى را پىگرفتند . محمد تقى سپس به تهران عزیمت کرده و در مدرسه مروى اين ديار مطالعه و تحصيل متن رسائل و مکاسب را پىگرفت. علامه محمد تقى جعفرى در شهر مقدس قم در مدرسه فيضيه در كلاس درس اخلاق حضرت امام خمینی ( قدس سره) حضور يافت، و پس از مدتی به نجف اشرف هجرت کرد. علامه جعفرى در اصول، خارج مقالات آقا ضیاء الدین عراقی را خدمت مرحوم آقا میرزا حسن یزدی آموخت، استاد محمد تقى جعفرى اين توفيق را به دست آورد كه در علم اصول مدت يازده سال شاگرد سید ابوالقاسم موسوی خویی باشد كه تقريبا دو دوره را در بر مىگرفت، فقیه ، عارف و حكيم الهى شیخ مرتضی طالقانی در نجف حدود يك سال و نيم در مباحث عرفانى و حكمت علامه جعفرى را به فيض رسانيد و از لحاظ روحى بر وى تأثيرى شديد و سازنده گذاشت. ایشان پس از يازده سال اقامت در نجف اشرف به ایران بازگشت و در تهران مشغول به تدریس علوم ومعارف گشت و بعد از مدتی به تأليف، تحقيق و امور زير بنايى روى آورد، هر چند اين حكيم نامدار غالبا به فلسفه و علوم انسانی پرداخته و آثارى را كه خود بر جاى نهاده اكثرا در چنين زمينههايى است ولى اهميت فقه هيج وقت از نظرش دور نبوده است و پس از پايان تحصيلات در حوزه نجف و نيل به مقام اجتهاد احساس نمود كه خلأ فكرى جامعه در زمينه علوم انسانى است، لذا به تحقيق پيرامون موضوعاتى پرداخت كه هم ضرورت داشت و نيز ديگران به آن توجه نداشتند، با اين همه در زمينه برخى مسائل فقهى تحقيقاتى عالى نموده و در مباحثى كه مطرح كرده استقلال فكرى خود را حفظ نموده است. ۲ - درباره كتاب دين مقدس اسلام دو ركن اساسى دارد: ركن اول آن عبارت است از يك عده اصول و عقايد و اخلاقيات عالى انسانى كه بهترين و شايستهترين بيدار كننده و پرورش دهندۀ فطرت پاك انسانى است. ركن دوم احکام و مقرراتى است كه بايستگىها و شايستگىها و مباحات شئون بشرى را چه از نظر مادى و چه از نظر معنوى و خواه از جنبۀ فردى و خواه در قلمرو اجتماعى بيان مىكند. در اوائل ظهور اسلام تقسيم بندى فوق بعنوان دو يا چند علم جداگانه مطرح نبوده است، اين انقسام بتدريج و با گسترش جوامع اسلامى نمودار شده، رفته رفته هر مجموعۀ متشكلى از مسائل عنوان علم مخصوصى به خود گرفته است، مانند كلام يا معارف اسلامى بطور عموم، علم اخلاق ، و اصول فقه و فقه. چگونگى سرگذشت علوم اسلامی پيش از ارتباط مسلمين با جوامع ديگر و پس از آن داستان مفصلى است كه احتياج به تأليف مجلداتى دارد، و گروهى از فضلاى اسلامى و بعضى از مستشرقين در اين باره با تفصيل سخن گفتهاند با گذشت زمانها عموم فرهنگ اسلامى مخصوصا اصول فقه و فقه كه مورد ابتلاى مستقيم مردم بوده است گسترش و عمق بيشترى پيدا كرده است، اين گسترش و عمق معلول باز بودن سيستم فرهنگ اسلامى بوده است كه ذاتا محدوديت ندارد. مخصوصا فقه اسلامى در پرتو تشيع جلوۀ مخصوصى در تاريخ فقه و حقوق اسلامى داشته است كه از جهات فراوانى همه جانبهتر و دقيقتر از ساير سيستمهاى فقاهى و حقوقى تلقى شده است. ۲.۱ - علت بارور شدن فقه تشيعبارور شدن فقه تشيع در امتداد قرون و اعصار معلول دو مطلب اساسى است: ۱- استعداد ذاتى خود فقه است كه ناشى از اتكاء آن به منابع دائم الجريان« كتاب و سنت و اجماع و عقل»، و قواعد كليۀ متخذه از آنها با باز شدن راه اجتهاد براى هميشه است اين منابع بدانجهت كه انسان شناخته شده و تفسير شده را موضوع تكليف قرار مىدهد همواره دور از فرسودگى بوده ابديت خود را تضمين مىكند به همين جهت بوده است كه از صدر اول اسلام تا كنون هيچ مسألهاى در بارۀ شئون مادى و معنوى بشرى مطرح نشده است مگر اين كه فقه عالم تشيع توانائى پاسخگويى آن را داشته و آن مسأله را بلا تكليف نگذاشته است. ۲- لياقت و شايستگى مقامات عالى فقاهت نه متفقهين بوده است. متصدى اجتهاد در منابع اوليه( کتاب و سنت و اجماع و عقل ) براى استخراج احكام و تكاليف عملى فقيه ناميده مىشود، اين احكام و تكاليف شامل همۀ بايستگىها و شايستگىها و مباحات شئون بشرى مىباشد، بدين جهت فقه همواره احتياج به فرا گرفتن علومى داشته است كه با بيان حکم در بارۀ موضوعات گوناگون وابستگى دارد. هر كس كه داراى توانائى فوق بوده باشد مجتهد و فقيه ناميده مىشود. كتاب منابع فقه، مجموعۀ دروسى است كه در انجمن اسلامى مهندسين در بارۀ چند مسأله مطرح شده است اين بررسىها نه به عنوان فتوا و نه بعنوان آخرين حد بحث در مسائل مزبوره مىباشد، بلكه چنانكه هدف آقايان فضلاى مهندسين بوده است مباحث كتاب بعنوان روشن شدن اجمالى منابعى است كه در بارۀ مسائل مزبوره وجود دارد، و اما مباحث نهايى كه بيشتر و از نظر كيفيت فنىتر بوده باشد در كتب اختصاصى كه مآخذ عالم فقاهت است مورد بهره بردارى قرار مىگيرد. فائده اين گونه بررسىهاى فقاهى اينست كه ابهام انگيز بودن مسائلى را كه امروزه با دگرگون شدن روابط اجتماعات و بروز رويدادهاى گوناگون از نظر فقه اسلام جلوهگر مىشود برطرف مىكند. [۱]
منابع فقه، علامه جعفری، ج۱، ص ۱ .
۳ - پانویس
۴ - منبعنرم افزار جامع فقه أهل البيت عليهم السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی |