ملکه اجتهادملکه استنباط احکام شرعی از منابع آن ها را ملکه اجتهاد گویند. ۱ - تعریفملکه اجتهاد، صفتی نفسانی و دیر زوال است که در اثر فراگیری مقدمات اجتهاد ، در شخص به وجود آمده و او را بر استنباط احکام شرعی از منابع آن ها قادر می‌سازد. ۲ - قول مرحوم جزایریدر کتاب « منتهی الدرایه » آمده است: «فلا ریب فی توقف استنباط الاحکام من ادلتها علی ملکة راسخة یقتدر بها علی ارجاع الفروع الی الاصول و هی لا تحصل الا بمعرفة العلوم النظریة التی یتوقف علیها الاستنباط...». [۱]
منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة، جزایری، محمدجعفر، ج۸، ص۳۷۶.
۳ - نظر میرزای قمیبعضی از اصولیون، مانند مرحوم « صاحب قوانین » معتقدند ملکه اجتهاد، قوه‌ای قدسی است که بر هر کسی عارض نمی‌شود و فقط پاکان و مؤمنین می‌توانند به آن دست یابند. [۲]
قوانین الاصول، میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمد حسن، ج۲، ص (۱۰۱-۱۰۰).
۴ - نظر سایریناما برخی دیگر، قدسی بودن آن را باور نداشته و می‌گویند هر چند منشا هر کمالی خداوند است، ولی هر کس مقدمات اجتهاد را فرا گرفت، به ملکه اجتهاد دست می‌یابد. [۳]
منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة، جزایری، محمدجعفر،ج۸، ص۳۷۷.
۵ - کیفیت ملکه اجتهاددر این که آیا ملکه اجتهاد، همانند سایر ملکات است یا با آن ها تفاوت دارد، اختلاف است؛ ۵.۱ - حاصل تمرین و ممارستبرخی، ملکه اجتهاد را مانند سایر ملکات دانسته و می‌گویند: همان طور که اتصاف شخص به ملکه شجاعت ، به تمرین و انجام اعمال پرخطر و هولناک نیاز دارد، اجتهاد نیز به تمرین و ممارست نیاز دارد و شخص باید در موارد مختلف، به استنباط حکم اقدام کند تا در اثر تکرار، ملکه اجتهاد برای او حاصل شود. ۵.۲ - عم نیاز به ممارستاما بعضی دیگر معتقدند اجتهاد، با سایر ملکات نفسانی تفاوت دارد، و تحقق آن، به عمل و تمرین پی گیر نیاز ندارد، بلکه درست برعکس است؛ یعنی تا زمانی که ملکه اجتهاد و قدرت استنباط در کسی نباشد، نمی‌تواند اجتهاد و استنباط کند. پس استنباط به ملکه متکی است، نه آن که ملکه به استنباط های مکرر متکی باشد. ممکن است فردی حتی یک حکم را هم استنباط نکرده باشد و در عین حال دارای ملکه و قدرت استنباط باشد. ۶ - تفاوت ملکه و حالصفات نفسانی ، یا به صورت « ملکه » است و یا به صورت « حال ». به صفت راسخ در نفس که زوال آن به ندرت و کندی انجام می‌شود، ملکه، و به کیفیت نفسانی که به سرعت زایل می‌گردد حال می‌گویند. ۷ - پانویس
۸ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۷۹۷، برگرفته از مقاله ««ملکه اجتهاد». |