مقوله فعلمقوله فعل یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به‌معنای هیئت حاصل از تاثیر تدریجی یک شئ در شئ دیگر است. ۱ - توضیح اصطلاحاز جمله مقولات عرضی، مقوله فعل است. مقوله فعل هیئتی است حاصل از تاثیر مؤثر، مادامی که تاثیر می‌گذارد، مانند هیئت حاصل از گرم کردن چیز گرم کننده در حالی که به تدریج گرم می‌کند. به تعبیر دیگر؛ تاثیری را که یک شئ به نحو تدریج در شئ دیگر می‌گذارد "فعل" می‌گویند. گاهی هم به لحاظ اشتغال به تاثیر و اشاره به لزوم تدریج و عدم قرار در آن، به "ان یَفعَل" تعبیر می‌کنند. تسخین (گرم کردن)، تبرید (سرد کردن)، قطع (بریدن) و نظایر اینها از مقوله فعل است. [۱]
خوانساری، محمد، منطق صوری، ص۱۴۸.
[۲]
گرامی، محمدعلی، منطق مقارن، ص۷۳.
[۳]
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۱، ص۵۷.
[۴]
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاة، ص۱۵۶.
۲ - دیدگاه محقق طوسیمحقق طوسی در منطق تجرید در این باره می‌گوید: از اقسام اجناس عالی، "ان یَفعَل" و "ان یَنفَعِل" است. این دو عبارتند از دو هیئت غیر قارّ که هنگام تاثیر و تاثر عارض مؤثر و متاثر می‌شوند مانند سوزندگی آتش و سوختن چوب. علامه حلّی در شرح آن چنین می‌افزاید: بعد از استقرار آن دو و پایان یافتن فعل، به این دو، مقوله "ان یَفعَل" و "ان یَنفَعِل" گفته نمی‌شود، بلکه اطلاق این دو مقوله تنها در حین فعل و انفعال است. [۶]
ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، ص۳۵.
[۸]
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۱، ص۲۳۵-۲۳۶.
[۹]
قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، ص۹.
[۱۰]
مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۶۸.
[۱۱]
ابوحامد غزالی، محمد بن محمد، معیار العلم في فن المنطق، ص۳۰۷.
۳ - مستندات مقالهدر تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: • گرامی، محمدعلی، منطق مقارن. • خوانساری، محمد، منطق صوری. • مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد. • ابوحامد غزالی، محمد بن محمد، معيار العلم في فن المنطق. • ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل. • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق). • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاة. • علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. • قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه. • خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس. • مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه. ۴ - پانویس
۵ - منبعپایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «مقوله فعل»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۳/۱۶. |