مقدمه واجبمقدمه واجب، بحث از وجوب یا عدم وجوب شرعی مقدمه امر واجب می باشد. ۱ - تعریفمراد از مقدمه واجب، ثبوت ملازمه شرعی بین حکم واجب و مقدمه آن است؛ به این بیان که در ملازمه عقلی میان وجوب شیء و مقدمه آن تردیدی نیست؛ ۱.۱ - مثالبرای مثال، عقل میان رفتن به بام ساختمان بلند و لزوم استفاده از وسیله بالابر مناسب برای این کار، ملازمه می‌بیند، اما سخن درباره ملازمه شرعی میان واجب و مقدمه آن، مانند نماز و وضو، است که آیا وجوب شرعی نماز به وضو نیز که مقدمه آن است سرایت می‌کند تا وضو هم به عنوان مقدمه، واجب باشد یا نه. ۲ - دیدگاههای مختلف درباره مقدمه واجبدر این باره دیدگاههای متفاوتی وجود دارد؛ برخی، ملازمه را نپذیرفته و برخی پذیرفته‌اند. گروه دوم نیز در موارد زیر با هم اختلاف دارند: ۲.۱ - در مورد اطلاق و اشتراط وجوب مقدمه۱. برخی مانند مرحوم « صاحب کفایه » معتقدند که وجوب مقدمه از نظر اطلاق و اشتراط، تابع وجوب ذی المقدمه است؛ ۲. برخی مانند مرحوم « صاحب معالم » معتقدند وجوب مقدمه به اراده انجام ذی المقدمه، مشروط است؛ یعنی اگر کسی اراده انجام مقدمه را داشت، وجوب ذی المقدمه به مقدمه سرایت می‌کند. ۲.۲ - در مورد معروض وجوبیعنی بنا بر وجوب مقدمه، چه چیزی واجب می‌شود؛ ذات مقدمه یا مقدمه مشروط به قید: ۱. برخی می‌گویند: ذات مقدمه واجب نیست، بلکه مقدمه‌ای که همراه با «قصد توصل» به ذی المقدمه باشد وجوب دارد؛ برای مثال، اگر مکلف به قصد انجام نماز واجب وضو بگیرد، این وضو نیز واجب می‌شود، اما اگر به قصد ثواب وضو بگیرد، واجب نیست، هر چند می‌تواند با آن، نماز بخواند، و در جایی که وضو را به قصد اقامه نماز واجب می‌گیرد اگر مانعی پیش آید و او نتواند با آن وضو اقامه نماز کند، به واجب بودن آن خدشه‌ای وارد نمی‌شود (دیدگاه منسوب به «شیخ انصاری»)؛ ۲. برخی دیگر مقدمه‌ای را واجب می‌دانند که دارای عنوان ایصال باشد (مقدمه موصله)؛ یعنی پس از مقدمه، ذی المقدمه نیز انجام گیرد، اما اگر ذی المقدمه رخ ندهد آن مقدمه واجب نیست (نظر «صاحب فصول»)؛ ۳. مشهور علما، هم چون مرحوم «آخوند خراسانی» معتقدند ذات مقدمه، بدون قید و شرط واجب است. ۳ - نکتهدر این که این مسئله، فقهی است یا اصولی و یا کلامی، و این که از مباحث الفاظ است یا از مباحث عقلی، اختلاف وجود دارد. [۵]
تقریرات اصول، شهابی، محمود، جزء ۲، ص۶۱.
[۷]
مباحثی از اصول فقه، محقق داماد، مصطفی، ج۲، ص۱۱۹.
[۹]
الوصول الی کفایة الاصول، شیرازی، محمد، ج۲، ص۷.
[۱۰]
نهایة الدرایة فی شرح الکفایة، اصفهانی، محمد حسین، ج۱، ص۱۵۹.
[۱۳]
کفایة الاصول، آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین، ص۱۴.
[۲۰]
کفایة الاصول، فاضل لنکرانی، محمد، ج۲، ص۱۶۵.
[۲۱]
کفایة الاصول، فاضل لنکرانی، محمد، ج۲، ص (۳۲۲-۳۲۱).
[۲۲]
سیری کامل در اصول فقه، فاضل لنکرانی، محمد، ج۴، ص (۴۸۰-۴۳۳).
[۲۳]
تهذیب الاصول، سبزواری، عبدالاعلی، ج۱، ص۲۰۳.
۴ - پانویس۵ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۷۸۴، برگرفته از مقاله «مقدمه واجب». رده‌های این صفحه : مقدمه
|